Σήμερα, η Επιτροπή δημοσίευσε την έκθεση του 2024 για την κατάσταση της Ενεργειακής Ένωσης, η οποία περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο η ΕΕ διαχειρίστηκε πρωτοφανείς προκλήσεις στο τοπίο της ενεργειακής πολιτικής κατά τη διάρκεια της θητείας της, εφοδιάζοντας την ΕΕ με ένα κανονιστικό πλαίσιο για την επιδίωξη της μετάβασης σε καθαρές μορφές ενέργειας και θέτοντας τα θεμέλια για ανανεωμένη οικονομική ανάπτυξη και ανταγωνιστικότητα.

Είναι καθοριστικής σημασίας το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια η ΕΕ κατάφερε να αντιμετωπίσει κρίσιμους κινδύνους για την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού της, να ανακτήσει τον έλεγχο της αγοράς ενέργειας και των τιμών και να επιταχύνει τη μετάβαση προς την κλιματική ουδετερότητα:

1. Η παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές σπάει τα ρεκόρ της νέας δυναμικότητας. Κατά το πρώτο εξάμηνο του 2024, το ήμισυ της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της ΕΕ προερχόταν από ανανεώσιμες πηγές.

2. Το μερίδιο του ρωσικού φυσικού αερίου στις εισαγωγές της ΕΕ μειώθηκε από 45% το 2021 σε 18 % έως τον Ιούνιο του 2024, ενώ οι εισαγωγές από αξιόπιστους εταίρους όπως η Νορβηγία και οι ΗΠΑ έχουν αυξηθεί.

3. Μειώθηκε η ζήτηση φυσικού αερίου μεταξύ Αυγούστου 2022 και Μαΐου 2024 κατά 138 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα.

4. Η ΕΕ πέτυχε τον στόχο της για αποθήκευση αερίου κατά 90% τον χειμώνα στις 19 Αυγούστου 2024, πολύ πριν από την προθεσμία της 1 Νοεμβρίου.

5. Οι τιμές της ενέργειας είναι πιο σταθερές και παραμένουν σημαντικά χαμηλότερες από τα ανώτατα επίπεδα της ενεργειακής κρίσης του 2022.

6. Οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου της ΕΕ μειώθηκαν κατά 32,5% από το 1990 έως το 2022, ενώ η οικονομία της ΕΕ αυξήθηκε κατά περίπου 67 % την ίδια περίοδο.

7. Σε διεθνές επίπεδο, η ΕΕ ηγήθηκε της παγκόσμιας πρωτοβουλίας για τον τριπλασιασμό της δυναμικότητας ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και τη διπλή βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης στο πλαίσιο της μετάβασης από τα ορυκτά καύσιμα, η οποία εγκρίθηκε από όλα τα μέρη στην COP28 στο Ντουμπάι.

Έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος όσον αφορά τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Η αιολική ενέργεια ξεπέρασε το φυσικό αέριο για να καταστεί η δεύτερη μεγαλύτερη πηγή ηλεκτρικής ενέργειας της ΕΕ πίσω από την πυρηνική ενέργεια, ενώ έως το πρώτο εξάμηνο του 2024 οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας παρήγαγαν το 50 % της ηλεκτρικής ενέργειας στην ΕΕ. Το 2022 η κατανάλωση πρωτογενούς ενέργειας της ΕΕ ανανέωσε την πτωτική της τάση, σημειώνοντας πτώση κατά 4,1 %. Ωστόσο, οι προσπάθειες ενεργειακής απόδοσης θα πρέπει να ενταθούν περαιτέρω προκειμένου η ΕΕ να επιτύχει τον στόχο μείωσης της τελικής κατανάλωσης ενέργειας κατά 11,7 % έως το 2030. Απαιτείται περαιτέρω βελτίωση, ιδίως όσον αφορά τον εξηλεκτρισμό του εξοπλισμού θέρμανσης σε όλους τους τομείς και τον ρυθμό ανακαίνισης των κτιρίων. Απαιτούνται ενισχυμένες προσπάθειες για την αντιμετώπιση των υψηλών τιμών της ενέργειας. Αυτό είναι καίριας σημασίας για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της βιομηχανίας της ΕΕ και για την επιτάχυνση των επενδύσεων στα ολοκληρωμένα δίκτυα υποδομών της Ευρώπης, τα οποία είναι απαραίτητα για τον εξηλεκτρισμό της ευρωπαϊκής οικονομίας.

Η έκθεση υπενθυμίζει ότι όλα τα κράτη μέλη πρέπει να υποβάλουν τα τελικά επικαιροποιημένα εθνικά τους σχέδια για την ενέργεια και το κλίμα το συντομότερο δυνατόν, ώστε να διασφαλιστεί η συλλογική επίτευξη των στόχων για την ενέργεια και το κλίμα για το 2030. Η αξιολόγηση των ενημερωμένων ΕΣΕΚ που δημοσιεύθηκαν τον Δεκέμβριο του 2023 δείχνει ότι τα κράτη μέλη έχουν κάνει ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση, αλλά αυτό δεν επαρκεί ακόμη για τη μείωση των καθαρών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 55 % έως το 2030 και πρέπει να λάβουν υπόψη τις συστάσεις της Επιτροπής για τα τελικά τους σχέδια. Σήμερα, η Επιτροπή δημοσίευσε επίσης έκθεση σχετικά με τη λειτουργία του κανονισμού για τη διακυβέρνηση της Ενεργειακής Ένωσης και της Δράσης για το Κλίμα, η οποία καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ο κανονισμός διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της ΕΕ σε τροχιά επίτευξης των στόχων της για το 2030, καθιστώντας τον σχεδιασμό και την υποβολή εκθέσεων πιο συνεκτικό, ολοκληρωμένο και απλούστερο.

Στο μέλλον θα πρέπει να αντιμετωπιστούν νέες και αναδυόμενες προκλήσεις, όπως το υφιστάμενο χάσμα φιλοδοξίας όσον αφορά τους στόχους για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την ενεργειακή απόδοση, η αύξηση της ενεργειακής φτώχειας, η διαφορά τιμών της ενέργειας σε σύγκριση με άλλους παγκόσμιους ανταγωνιστές και ο κίνδυνος νέων στρατηγικών κρίσιμων εξαρτήσεων. Θα απαιτήσουν αποφασιστική πολιτική απάντηση και ουσιαστική αλλαγή των προσπαθειών σε επίπεδο ΕΕ και κρατών μελών, μέσω μεγαλύτερου συντονισμού, ολοκλήρωσης της αγοράς και κοινής δράσης.

Η ΕΕ συνέχισε να στέκεται στο πλευρό της Ουκρανίας απέναντι στις αδιάκοπες ρωσικές επιθέσεις κατά του ενεργειακού της συστήματος. Ο συγχρονισμός των δικτύων της Ουκρανίας και της Μολδαβίας με το ηπειρωτικό ευρωπαϊκό δίκτυο συνέβαλε στη σταθεροποίηση του συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας της Ουκρανίας και η δυναμικότητα για ανταλλαγές ηλεκτρικής ενέργειας έχει πλέον φτάσει τα 1,7 GW για εμπορικές συναλλαγές. Επιτρέπει επίσης στην Ουκρανία να επωφελείται από τις εισαγωγές έκτακτης ανάγκης. Έως τις 31 Ιουλίου 2024, πάνω από το 40 % του συνόλου των δωρεών από τα κράτη μέλη προορίζονταν για τον τομέα της ενέργειας, με τη συνολική συνεισφορά του μηχανισμού πολιτικής προστασίας της Ένωσης να εκτιμάται σε πάνω από 900 εκατ. ευρώ. Το Ταμείο Ενεργειακής Στήριξης της Ουκρανίας (UESF) κινητοποίησε επίσης πάνω από 500 εκατ. ευρώ έως τον Ιούνιο του 2024. Επιπλέον, η διευκόλυνση της ΕΕ για την Ουκρανία ύψους 50 δισ. ευρώ θα παράσχει συνεπή χρηματοδότηση για την ενίσχυση της ανάκαμψης και της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης της Ουκρανίας έως το 2027.

Ενίσχυση της ενεργειακής ασφάλειας και της ανταγωνιστικότητας

Οι κατασκευαστές της ΕΕ αντιμετωπίζουν αυξανόμενο ανταγωνισμό στον τομέα των τεχνολογιών μηδενικών καθαρών εκπομπών στις παγκόσμιες και εγχώριες αγορές. Η έκθεση υπενθυμίζει τη σημασία της πράξης για τη βιομηχανία των μηδενικών καθαρών εκπομπών και της πράξης για τις κρίσιμες πρώτες ύλες, παράλληλα με τη μεταρρύθμιση του σχεδιασμού της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων. Η σημερινή έκθεση αναγνωρίζει επίσης την ανάγκη αξιοποίησης εταιρικών σχέσεων με τη βιομηχανία για την επιτάχυνση της ανάπτυξης τεχνολογιών μηδενικών καθαρών εκπομπών και την ενίσχυση της μεταποιητικής βάσης της ΕΕ. Οι βιομηχανικές συμμαχίες, όπως η ευρωπαϊκή συμμαχία για τους συσσωρευτές, η ευρωπαϊκή συμμαχία για το καθαρό υδρογόνο, η συμμαχία για τη βιομηχανία ηλιακών φωτοβολταϊκών, η βιομηχανική συμμαχία για την αξιακή αλυσίδα ανανεώσιμων καυσίμων και καυσίμων χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών και η συμμαχία για τους μικρούς στοιχειώδεις αντιδραστήρες θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο. Οι διάλογοι της Επιτροπής για την καθαρή μετάβαση με τη βιομηχανία και τους κοινωνικούς εταίρους θα στηρίξουν την εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.

Το Ταμείο Καινοτομίας, με εκτιμώμενο προϋπολογισμό περίπου 40 δισ. ευρώ έως το 2030, διαδραματίζει επίσης καίριο ρόλο. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Υδρογόνου, η οποία χρηματοδοτείται από το Ταμείο Καινοτομίας του ΣΕΔΕ της ΕΕ, είναι έτοιμη και έχει διεξαγάγει έναν πρώτο επιτυχημένο γύρο δημοπρασιών της ΕΕ με σχεδόν 720 εκατ. ευρώ σε 7 έργα ανανεώσιμου υδρογόνου στην Ευρώπη.

Ενδυνάμωση των καταναλωτών στην καθαρή μετάβαση

Με τη νέα νομοθεσία για την αγορά ενέργειας, όπως ο μεταρρυθμισμένος σχεδιασμός της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, οι πλέον ευάλωτοι θα προστατεύονται καλύτερα από την αποσύνδεση. Σε περίπτωση κρίσης των τιμών του φυσικού αερίου, τα κράτη μέλη μπορούν να θεσπίσουν μέτρα για την προστασία των καταναλωτών και τη διασφάλιση της πρόσβασης σε οικονομικά προσιτή ενέργεια και βασικές κοινωνικές υπηρεσίες. Αυτό περιλαμβάνει παρεμβάσεις στις ρυθμίσεις των τιμών σε επίπεδο λιανικής για την προστασία των καταναλωτών από τις υπερβολικά υψηλές τιμές.

Το Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα θα αποτελέσει επίσης βασικό μέσο για την κινητοποίηση τουλάχιστον 86.7 δισ.ευρώ για την περίοδο 2026-2032, χρηματοδοτούμενο από τα έσοδα του ΣΕΔΕ και τουλάχιστον το 25 % της συγχρηματοδότησης των κρατών μελών. Το Ταμείο θα στηρίξει διαρθρωτικά μέτρα και επενδύσεις σε ανακαινίσεις ενεργειακής απόδοσης, πρόσβαση σε οικονομικά προσιτή και ενεργειακά αποδοτική στέγαση, καθαρή θέρμανση και ψύξη και ενσωμάτωση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, καθώς και στην κινητικότητα και τις μεταφορές μηδενικών και χαμηλών εκπομπών. Υπάρχει επίσης η δυνατότητα παροχής προσωρινής άμεσης εισοδηματικής στήριξης.