" Το 1984, 3 Βρετανοί επιστήμονες που διεξήγαγαν έρευνα στην Ανταρκτική παρατήρησαν τη σταδιακά αυξανόμενη καταστροφή της οζονόσφαιρας (μια περιοχή της ανώτερης ατμόσφαιρας μεταξύ 15 – 30 km σε υψόμετρο που προστατεύει τον πλανήτη από τις υπεριώδεις ακτίνες που εκπέμπει ο ήλιος). Τα χρόνια που ακολούθησαν η συγκεκριμένη «τρύπα» του όζοντος έγινε τόσο μεγάλη όσο 3 φορές την έκταση της Αυστραλίας.
Εικόνα 1: Εικόνα της Ανταρκτικής, όπου φαίνεται η μεγαλύτερη τρύπα του όζοντος που έχει καταγραφεί ποτέ (Σεπτέμβριος 2006).
Εικόνα 2: Η διαδικασία της καταστροφής του όζοντος.
Η μεγαλύτερη αιτία για την δημιουργία της τρύπας του όζοντος είναι η χρήση ουσιών που καταστρέφουν τη στοιβάδα του. Οι ουσίες αυτές είναι οι χλωροφθοράνθρακες, οι υδροχλωροφθοράνθρακες και οι υδροφθοράνθρακες (γνωστές διεθνώς ως CFCs, HCFCs & HFCs αντίστοιχα).
Οι χλωροφθοράνθρακες, δημιουργήθηκαν το 1928. Λόγω του ότι δεν είναι εύφλεκτοι και έχουν χαμηλή τοξικότητα, χρησιμοποιήθηκαν σε πολλές εφαρμογές, ως ψυκτικές ουσίες στα ψυγεία και τα κλιματιστικά, ως προωθητικά αέρια σε δοχεία αερολυμάτων, σε προϊόντα καθαρισμού ηλεκτρονικού εξοπλισμού, στην παραγωγή αφρωδών πλαστικών, κλπ.
Οι υδροχλωροφθοράνθρακες, αναπτύχθηκαν ως υποκατάστατα των χλωροφθοράνθράκων ως ψυκτικές ουσίες και για την παραγωγή αφρωδών υλικών. Παρόλο που έχουν χαμηλότερη δυνατότητα καταστροφής της στοιβάδας του όζοντος (Ozone Depleting Potential – ODP), εξακολουθούν να το επηρεάζουν σημαντικά για να επιτραπεί η μακροχρόνια χρήση τους.
Και ενώ γίνονται προσπάθειες για την αντικατάστασή τους από άλλες ουσίες, αυτές φαίνεται να επιδεινώνουν το φαινόμενο του θερμοκηπίου, όπως για παράδειγμα, οι υδροφθοράνθρακες που διαθέτουν δυναμικό πλανητικής υπερθέρμανσης (Global Warming Potential – GWP) ως και 14.800 φορές περισσότερο από το διοξείδιο του άνθρακα (CO²) [Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ].
Οι 3 βασικές συνέπειες της χρήσης των ουσιών αυτών είναι:
-
Στην ανθρώπινη υγεία (καρκίνος του δέρματος, καταρράκτης στα μάτια, ανεπάρκεια του ανοσοποιητικού συστήματος).
-
Στο περιβάλλον (μετατροπή του οικοσυστήματος σε εύθραυστο και της Ανταρκτικής σε ωκεανό.
-
Η επίδραση στο σύστημα αναπαραγωγής των ειδών.
Η Διεθνής Κοινότητα με το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ (2000) και η Ευρωπαϊκή Ένωση με την θέσπιση του Κανονισμού 2037/2000 αρχικά, ο οποίος στη συνέχεια αντικαταστάθηκε από τον Κανονισμό 1005/2009 που αφορά τις ουσίες που καταστρέφουν τη στοιβάδα του όζοντος έθεσαν κανόνες ώστε να αποτραπεί η διεύρυνση του προβλήματος και να επανέρθει η στοιβάδα του όζοντος στην αρχική της κατάσταση.
Ο εν λόγω κανονισμός έχει ως αντικείμενο τον ορισμό κανόνων για την παραγωγή, την εισαγωγή, την εξαγωγή, τη διάθεση στην αγορά, τη χρήση, την ανάκτηση, την ανακύκλωση, την ποιοτική αποκατάσταση και την καταστροφή αυτών των ουσιών, την υποβολή στοιχείων σχετικά με τις ουσίες αυτές και σχετικά με τις εισαγωγές, τις εξαγωγές, τη διάθεση στην αγορά και τη χρήση προϊόντων και εξοπλισμού που περιέχουν τις συγκεκριμένες ουσίες ή εξαρτώνται από αυτές.
Για τη εξοικείωση των αναγνωστών θα δοθούν οι ορισμοί των παρακάτω ορολογιών:
Eλεγχόμενες ουσίες: οι ουσίες που περιλαμβάνονται στο παράρτημα Ι του Κανονισμού (παρατίθενται παρακάτω), καθώς και τα ισομερή τους, είτε αυτούσιες είτε σε μείγματα και ανεξαρτήτως του εάν είναι αμεταχείριστες ή προέρχονται από ανάκτηση, ανακύκλωση ή ποιοτική αποκατάσταση.
Xλωροφθοράνθρακες: οι ελεγχόμενες ουσίες που περιλαμβάνονται στην ομάδα Ι του παραρτήματος Ι καθώς και τα ισομερή τους (οργανική ένωση αποτελούμενη από άνθρακα, χλώριο και φθόριο).
Yδροχλωροφθοράνθρακες: οι ελεγχόμενες ουσίες που περιλαμβάνονται στην ομάδα VIII του παραρτήματος Ι καθώς και τα ισομερή τους (οργανική ένωση αποτελούμενη από άνθρακα, υδρογόνο, χλώριο και φθόριο).
Yδροφθοράνθρακες: οργανική ένωση αποτελούμενη από άνθρακα, υδρογόνο και φθόριο, το μόριο της οποίας περιέχει έξι το πολύ άτομα άνθρακα.
Δυναμικό καταστροφής του όζοντος ή ODP: ο αριθμός που αναγράφεται στα παραρτήματα Ι και ΙΙ και αντιπροσωπεύει τη δυνητική επίδραση κάθε ελεγχόμενης ή νέας ουσίας στη στοιβάδα του όζοντος.
Πιο αναλυτικά στους Πίνακες 1, 2 και 3 φαίνονται οι ελεγχόμενες ουσίες που ανήκουν στις προαναφερόμενες κατηγορίες.
Πίνακας 1. Κατηγορία χλωροφθορανθράκων (CFCs).
Πίνακας 2. Κατηγορία υδροχλωροφθορaνθράκων (HCFCs).
Πίνακας 3. Κατηγορία υδροφθορανθράκων (HFCs)*.
* [Πηγή: Ευρωπαϊκός Κανονισμός 842/2006 «για ορισμένα φθοριούχα αέρια θερμοκηπίου»].
Ενώ η διάθεση στην αγορά και χρήση ελεγχόμενων ουσιών και εξοπλισμού που περιέχουν ελεγχόμενες ουσίες ή εξαρτώνται από αυτές απαγορεύεται με εξαίρεση τα προϊόντα και τον εξοπλισμό για τα οποία επιτρέπεται η χρήση τους όπως οι βασικές εργαστηριακές χρήσεις και χρήσεις ανάλυσής τους, αντίθετα, επιτρέπεται η διάθεσή τους στην αγορά προς καταστροφή και ποιοτική αποκατάσταση εντός της Κοινότητας.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα ενός από τους προαναφερόμενους περιορισμούς ήταν η διάθεση και χρήση στην αγορά μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου 2014 των ποιοτικά αποκατεστημένων και ανακυκλωμένων υδροχλωροφθορανθράκων για τη συντήρηση ή την επισκευή υφιστάμενων ψυκτικών, κλιματιστικών εξοπλισμών και εξοπλισμών αντλιών θερμότητας, με την προϋπόθεση ότι οι επιχειρήσεις οι οποίες χειρίζονταν εξοπλισμό που περιείχε ρευστό φορτίο 3 kg και πάνω, θα τηρούσαν αρχείο της ποσότητας και του τύπου της ανακτώμενης και προστιθέμενης ουσίας, καθώς και της εταιρείας ή του τεχνικού που θα πραγματοποιούσε τη συντήρηση ή επισκευή, ενώ αντίστοιχα οι επιχειρήσεις που χρησιμοποιούσαν υδροχλωροφθοράνθρακες προερχόμενους από ποιοτική αποκατάσταση ή ανακύκλωση για συντήρηση ή επισκευή θα τηρούσαν μητρώο των επιχειρήσεων που τους το προμήθευσαν και της πηγής προέλευσης τους.
Από την άλλη πλευρά, η ελεύθερη κυκλοφορία εισαγόμενων στην Κοινότητα ελεγχόμενων ουσιών υπόκειται σε ποσοτικά όρια τα οποία θέτει η Επιτροπή για ένα ημερολογιακό έτος.
Όσο αφορά την αδειοδότηση για εισαγωγές και εξαγωγές από ενδιαφερόμενους φορείς προς και από την Κοινότητα, η επιτροπή το διαχειρίζεται ηλεκτρονικά μέσω ειδικού συστήματος στο οποίο οι ενδιαφερόμενοι φορείς μπορούν να καταχωρηθούν πριν την υποβολή της ηλεκτρονικής τους αίτησης.
Η επιτροπή για να ελέγχει τέλος, σε ετήσια βάση τις ποσότητες αλλά και το είδος των ελεγχόμενων ουσιών που διαχειρίζονται τόσο από τα κράτη μέλη όσο και από τις επιχειρήσεις απαιτεί σε καθορισμένες ημερομηνίες για τον καθένα από τους εμπλεκόμενους φορείς την υποβολή συγκεκριμένων στοιχείων.
ΟΡΘΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΠΟΥ ΚΑΤΑΣΤΡΕΦΟΥΝ ΤΗ ΣΤΙΒΑΔΑ ΤΟΥ ΟΖΟΝΤΟΣ
Η εφαρμογή του Κανονισμού 1005/2009 αλλά και ο ορθός τρόπος διαχείρισής των ουσιών αυτών σε εθνικό επίπεδο καθορίζονται κυρίως από την ΚΥΑ 37411/1829/Ε103 για τον καθορισμό των αρχών, των μέτρων και διαδικασιών για την εφαρμογή του Κανονισμού (ΕΚ) υπ’ αριθμ. 2037/2000 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 29ης Ιουνίου 2000 «για τις ουσίες που καταστρέφουν τη στιβάδα του όζοντος».
Σύμφωνα με την προαναφερόμενη εθνική νομοθεσία, όλοι οι χρήστες των συγκεκριμένων ελεγχόμενων ουσιών είναι υποχρεωμένοι να τις απομακρύνουν από τις εγκαταστάσεις τους και να τις διαθέσουν σε εταιρίες που διαχειρίζονται επικίνδυνα απόβλητα [οι προς απόσυρση ελεγχόμενες ουσίες χαρακτηρίζονται από τον Ευρωπαϊκό Κατάλογο Αποβλήτων (ΕΚΑ) με τον εξαψήφιο κωδικό 14 06 01*]. Επιπρόσθετα, οι επιχειρήσεις οι οποίες παύουν να χρησιμοποιούν, εισάγουν, εξάγουν ή εμπορεύονται ουσίες οι οποίες καλύπτονται από τον Κανονισμό οφείλουν να υποβάλλουν στο Υπουργείο Ενέργειας και Περιβάλλοντος σχετική λεπτομερή έκθεση απόσυρσης του εξοπλισμού. Η έκθεση θα υπογράφεται από τον υπεύθυνο της επιχείρησης και τον τεχνικό ο οποίος έκανε επίβλεψη της διαδικασίας απόσυρσης. Με την έκθεση πρέπει να τεκμηριώνεται ότι οι εργασίες ανάκτησης, μεταφοράς και διαχείρισης των ελεγχομένων ουσιών πραγματοποιήθηκαν σύμφωνα με τις διατάξεις της ισχύουσας νομοθεσίας για τη διαχείριση επικινδύνων αποβλήτων. Ενώ τέλος, στην ίδια έκθεση πρέπει να συμπεριλαμβάνονται τα παραστατικά παράδοσης των ελεγχομένων ουσιών σε εγκεκριμένη εγκατάσταση ή επιχείρηση διαχείρισης επικινδύνων αποβλήτων.
Πιο αναλυτικά η διαχείριση των συγκεκριμένων ουσιών αφορά τους εξής φορείς:
– Χρήστης: επιχείρηση ή φορέας που διαθέτει κλιματιστικές/ψυκτικές εγκαταστάσεις που περιέχουν CFCs, HCFCs και HFCs.
– Εταιρεία εμπορίας ψυκτικών ρευστών και αδειοδοτημένοι κατασκευαστές/συντηρητές ψυκτικών εγκαταστάσεων.
– Εταιρεία διαχείρισης επικίνδυνων αποβλήτων.
– Αδειοδοτημένες εταιρείες ανάκτησης και διάθεσης επικίνδυνων αποβλήτων.
Οι υποχρεώσεις που απορρέουν για κάθε κατηγορία είναι οι εξής:
– Χρήστης: Βιομηχανίες, Ξενοδοχεία, Δημόσια και Ιδιωτικά κτίρια, Α.Ε.Ι, Ερευνητικά Κέντρα, Νοσοκομεία, Supermarkets, Εμπορικά Κέντρα, Πολυκαταστήματα, Μεταφορικά μέσα κ.α.
-
Διερεύνηση της ύπαρξης ελεγχόμενων ουσιών στο χώρο τους.
-
Επικοινωνία με τεχνική εταιρία/προμηθευτή ψυκτικών ρευστών για αντικατάσταση των ελεγχόμενων ουσιών με κατάλληλα υποκατάστατα.
-
Επικοινωνία με εταιρία που διαθέτει άδεια διαχείρισης επικίνδυνων αποβλήτων για απομάκρυνση των ελεγχόμενων ουσιών από το χώρο τους.
– Εταιρεία εμπορίας ψυκτικών ρευστών και αδειοδοτημένοι κατασκευαστές/συντηρητές ψυκτικών εγκαταστάσεων [αποτελούν τον φορέα επιτόπου ανάκτησης του προς απόσυρση ψυκτικού ρευστού].
-
Εγκατάσταση στους χρήστες κατάλληλου υποκατάστατου ψυκτικού ρευστού.
-
Επικοινωνία με εταιρία που διαθέτει άδεια συλλογής, μεταφοράς και αποθήκευσης επικίνδυνων αποβλήτων για την επί τόπου συλλογή και απομάκρυνση των ελεγχόμενων ουσιών από το χώρο του χρήστη.
-
Εταιρεία διαχείρισης επικίνδυνων αποβλήτων.
-
Συλλογή και μεταφορά των ανακτώμενων ελεγχόμενων ουσιών από το χώρο του χρήστη, σύμφωνα με τις ισχύουσες νομοθεσίες.
-
Διάθεση ή ανάκτηση σε αδειοδοτημένο αποδέκτη επικίνδυνων αποβλήτων.
-
Έκδοση βεβαίωσης προς το χρήστη για νόμιμη διάθεση των ελεγχόμενων ουσιών.
-
Αδειοδοτημένες εταιρείες ανάκτησης και διάθεσης επικίνδυνων αποβλήτων.
-
Έκδοση πιστοποιητικού διάθεσης ή ανάκτησης.
Άρθρο του ΔΗΜΗΤΡΗ ΑΖΓΚΙΝΗ, Χημικός Μηχανικός MS.
