Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε σήμερα λεπτομερή εκτίμηση επιπτώσεων σχετικά με πιθανές οδούς για την επίτευξη του συμφωνηθέντος στόχου να καταστεί η Ευρωπαϊκή Ένωση κλιματικά ουδέτερη έως το 2050. Προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος προβλέπεται δραματική μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων κατά 80% στην ενέργεια σε σχέση με τα επίπεδα του 2021, καθώς και απόσυρση του άνθρακα.

Αναλυτικότερα, με βάση την εν λόγω εκτίμηση επιπτώσεων, η Επιτροπή συνιστά μείωση των καθαρών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 90 % έως το 2040 σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990, δρομολογώντας συζήτηση με όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη· η επόμενη Επιτροπή θα υποβάλει νομοθετική πρόταση, μετά τις ευρωπαϊκές εκλογές, και θα συμφωνηθεί με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τα κράτη μέλη, όπως απαιτείται βάσει του νόμου της ΕΕ για το κλίμα. Η παρούσα σύσταση συνάδει με τις συμβουλές της Ευρωπαϊκής Επιστημονικής Συμβουλευτικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (ESABCC) και τις δεσμεύσεις της ΕΕ στο πλαίσιο της συμφωνίας του Παρισιού.

Η σημερινή ανακοίνωση καθορίζει επίσης ορισμένους ευνοϊκούς όρους πολιτικής που είναι απαραίτητοι για την επίτευξη του στόχου του 90%. Περιλαμβάνουν την πλήρη εφαρμογή του συμφωνηθέντος πλαισίου για το 2030, τη διασφάλιση της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής βιομηχανίας, μεγαλύτερη εστίαση σε μια δίκαιη μετάβαση που δεν αφήνει κανέναν στο περιθώριο, ισότιμους όρους ανταγωνισμού με τους διεθνείς εταίρους και στρατηγικό διάλογο σχετικά με το πλαίσιο για την περίοδο μετά το 2030, μεταξύ άλλων με τη βιομηχανία και τον γεωργικό τομέα. Το αποτέλεσμα της COP28 στο Ντουμπάι δείχνει ότι ο υπόλοιπος κόσμος κινείται προς την ίδια κατεύθυνση. Η ΕΕ πρωτοστατεί στη διεθνή δράση για το κλίμα και θα πρέπει να παραμείνει στην πορεία της, δημιουργώντας ευκαιρίες για την ευρωπαϊκή βιομηχανία να ευδοκιμήσει σε νέες παγκόσμιες αγορές καθαρής τεχνολογίας.

Προβλεψιμότητα και βιωσιμότητα για την οικονομία και την κοινωνία μας

Ο καθορισμός ενός κλιματικού στόχου για το 2040 θα βοηθήσει την ευρωπαϊκή βιομηχανία, τους επενδυτές, τους πολίτες και τις κυβερνήσεις να λάβουν αποφάσεις κατά τη διάρκεια αυτής της δεκαετίας, οι οποίες θα διατηρήσουν την ΕΕ σε καλό δρόμο για την επίτευξη του στόχου της για κλιματική ουδετερότητα το 2050. Θα στέλνει σημαντικά μηνύματα σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να πραγματοποιηθούν επενδύσεις και να προγραμματιστούν αποτελεσματικά μακροπρόθεσμα, ελαχιστοποιώντας τους κινδύνους των μη αξιοποιήσιμων στοιχείων ενεργητικού. Με αυτόν τον μακρόπνοο σχεδιασμό, είναι δυνατόν να διαμορφωθεί μια ευημερούσα, ανταγωνιστική και δίκαιη κοινωνία, να απαλλαγεί η βιομηχανία και τα ενεργειακά συστήματα της ΕΕ από τις ανθρακούχες εκπομπές και να διασφαλιστεί ότι η Ευρώπη αποτελεί πρωταρχικό προορισμό για επενδύσεις, με σταθερές και ανθεκτικές στις μελλοντικές εξελίξεις θέσεις εργασίας.

Θα ενισχύσει επίσης την ανθεκτικότητα της Ευρώπης έναντι μελλοντικών κρίσεων, και ιδίως θα ενισχύσει την ενεργειακή ανεξαρτησία της ΕΕ από τις εισαγωγές ορυκτών καυσίμων, οι οποίες αντιπροσώπευαν πάνω από το 4% του ΑΕΠ το 2022, καθώς αντιμετωπίσαμε τις συνέπειες του επιθετικού πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας. Το κόστος και οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον άνθρωπο είναι όλο και πιο μεγάλες και ορατές. Μόνο κατά την τελευταία πενταετία, οι οικονομικές ζημίες που σχετίζονται με το κλίμα στην Ευρώπη εκτιμώνται σε 170 δισεκατομμύρια ευρώ. Η εκτίμηση επιπτώσεων της Επιτροπής διαπιστώνει ότι, ακόμη και με συντηρητικές εκτιμήσεις, η αύξηση της υπερθέρμανσης του πλανήτη ως αποτέλεσμα της αδράνειας θα μπορούσε να μειώσει το ΑΕΠ της ΕΕ κατά περίπου 7% έως το τέλος του αιώνα.

Καθορισμός των προϋποθέσεων για την επίτευξη του συνιστώμενου στόχου

Η επίτευξη μείωσης των εκπομπών κατά 90 % έως το 2040 θα απαιτήσει την εκπλήρωση ορισμένων πρόσφορων προϋποθέσεων. Αφετηρία αποτελεί η πλήρης εφαρμογή της ισχύουσας νομοθεσίας για τη μείωση των εκπομπών κατά τουλάχιστον 55 % έως το 2030. Η εν εξελίξει επικαιροποίηση των προσχεδίων των εθνικών σχεδίων για την ενέργεια και το κλίμα (ΕΣΕΚ) αποτελεί βασικό στοιχείο για την παρακολούθηση της προόδου και η Επιτροπή συνεργάζεται με τα κράτη μέλη, τη βιομηχανία και τους κοινωνικούς εταίρους για τη διευκόλυνση της αναγκαίας δράσης.

Η Πράσινη Συμφωνία πρέπει τώρα να καταστεί μια βιομηχανική συμφωνία απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές, η οποία θα βασίζεται στα υφιστάμενα βιομηχανικά πλεονεκτήματα, όπως η αιολική ενέργεια, η υδροηλεκτρική ενέργεια και οι ηλεκτρολυτικές κυψέλες, και θα συνεχίσει να αυξάνει την εγχώρια παραγωγική ικανότητα σε τομείς ανάπτυξης, όπως οι μπαταρίες, τα ηλεκτρικά οχήματα, οι αντλίες θερμότητας, τα ηλιακά φωτοβολταϊκά, η CCU/CCS, το βιοαέριο και το βιομεθάνιο, και η κυκλική οικονομία. Η τιμολόγηση του άνθρακα και η πρόσβαση σε χρηματοδότηση είναι επίσης ζωτικής σημασίας για την επίτευξη των στόχων μείωσης των εκπομπών από την ευρωπαϊκή βιομηχανία. Η Επιτροπή θα συγκροτήσει ειδική ειδική ομάδα για την ανάπτυξη μιας παγκόσμιας προσέγγισης όσον αφορά την τιμολόγηση των ανθρακούχων εκπομπών και τις αγορές ανθρακούχων εκπομπών. Η Ευρώπη θα πρέπει επίσης να κινητοποιήσει το σωστό μείγμα επενδύσεων από τον ιδιωτικό και τον δημόσιο τομέα, ώστε η οικονομία μας να καταστεί βιώσιμη και ανταγωνιστική. Κατά τα προσεχή έτη θα χρειαστεί μια ευρωπαϊκή προσέγγιση στον τομέα της χρηματοδότησης, σε στενή συνεργασία με τα κράτη μέλη.

Η αλληλεγγύη και οι κοινωνικές πολιτικές πρέπει να παραμείνουν στο επίκεντρο της μετάβασης. Η δράση για το κλίμα πρέπει να αποφέρει οφέλη σε όλους στις κοινωνίες μας και οι πολιτικές για το κλίμα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη εκείνους που είναι πιο ευάλωτοι ή αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες προκλήσεις προσαρμογής. Το Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα και το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης αποτελούν παραδείγματα τέτοιων πολιτικών που θα βοηθήσουν ήδη τους πολίτες, τις περιφέρειες, τις επιχειρήσεις και τους εργαζομένους κατά τη διάρκεια αυτής της δεκαετίας.

Τέλος, ο ανοικτός διάλογος με όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη αποτελεί κρίσιμη προϋπόθεση για την επίτευξη της καθαρής μετάβασης. Η Επιτροπή έχει ήδη καθιερώσει επίσημους διαλόγους με ενδιαφερόμενους φορείς του κλάδου και του γεωργικού τομέα, και οι προσεχείς μήνες πολιτικού διαλόγου στην Ευρώπη αποτελούν σημαντική ευκαιρία για τη διασφάλιση της συμμετοχής του κοινού στα επόμενα βήματα και τις επιλογές πολιτικής. Ο διαρθρωμένος διάλογος με τους κοινωνικούς εταίρους θα πρέπει να ενισχυθεί ώστε να διασφαλιστεί η συμβολή τους, εστιάζοντας στην απασχόληση, την κινητικότητα, την ποιότητα των θέσεων εργασίας, τις επενδύσεις στην επανειδίκευση και την αναβάθμιση των δεξιοτήτων. Αυτή η συνεχής προβολή θα βοηθήσει την επόμενη Επιτροπή να υποβάλει νομοθετικές προτάσεις για το πλαίσιο πολιτικής για την περίοδο μετά το 2030, το οποίο θα επιτύχει τον στόχο για το 2040 με δίκαιο και οικονομικά αποδοτικό τρόπο. Ο ρυθμός απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές θα εξαρτηθεί από τη διαθεσιμότητα τεχνολογιών που παρέχουν λύσεις χωρίς ανθρακούχες εκπομπές, καθώς και από την αποδοτική χρήση των πόρων σε μια κυκλική οικονομία.

Ο τομέας της ενέργειας προβλέπεται να επιτύχει πλήρη απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές λίγο μετά το 2040, με βάση όλες τις ενεργειακές λύσεις μηδενικών και χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών, συμπεριλαμβανομένων των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, της πυρηνικής ενέργειας, της ενεργειακής απόδοσης, της αποθήκευσης, της δέσμευσης και αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα, της δέσμευσης και αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα (CCU), των απορροφήσεων άνθρακα, της γεωθερμικής και υδροηλεκτρικής ενέργειας. Η βιομηχανική συμμαχία για τους μικρούς στοιχειώδεις αντιδραστήρες, που δρομολογήθηκε σήμερα, είναι η τελευταία πρωτοβουλία για την ενίσχυση της βιομηχανικής ανταγωνιστικότητας και τη διασφάλιση ισχυρής αλυσίδας εφοδιασμού της ΕΕ και ειδικευμένου εργατικού δυναμικού. Σημαντικό όφελος των προσπαθειών αυτών είναι η μείωση της εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα χάρη στη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας κατά 80% από το 2021 έως το 2040. Το πλαίσιο πολιτικής για την περίοδο μετά το 2030 θα αποτελέσει ευκαιρία για την περαιτέρω ανάπτυξη αυτών των πολιτικών και τη συμπλήρωσή τους με κοινωνικές και βιομηχανικές πολιτικές, ώστε να διασφαλιστεί η ομαλή μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα.

Ο τομέας των μεταφορών αναμένεται να απαλλαγεί από τις ανθρακούχες εκπομπές μέσω ενός συνδυασμού τεχνολογικών λύσεων και τιμολόγησης του άνθρακα. Με τις κατάλληλες πολιτικές και στήριξη, ο γεωργικός τομέας μπορεί επίσης να διαδραματίσει ρόλο στη μετάβαση, διασφαλίζοντας παράλληλα επαρκή παραγωγή τροφίμων στην Ευρώπη, διασφαλίζοντας δίκαια εισοδήματα και παρέχοντας άλλες ζωτικές υπηρεσίες, όπως η ενίσχυση της ικανότητας των εδαφών και των δασών να αποθηκεύουν περισσότερο άνθρακα. Ο ολιστικός διάλογος με την ευρύτερη βιομηχανία τροφίμων, και πέραν της γεωργικής πύλης, είναι ζωτικής σημασίας για την επιτυχία στον τομέα αυτό και για την ανάπτυξη βιώσιμων πρακτικών και επιχειρηματικών μοντέλων.

Η ΕΕ θα συνεχίσει να αναπτύσσει το κατάλληλο πλαίσιο συνθηκών για την προσέλκυση επενδύσεων και παραγωγής. Η επιτυχής κλιματική μετάβαση θα πρέπει να συμβαδίζει με την ενίσχυση της βιομηχανικής ανταγωνιστικότητας, ιδίως στους τομείς της καθαρής τεχνολογίας. Ένα μελλοντικό ευνοϊκό πλαίσιο για την απαλλαγή της βιομηχανίας από τις ανθρακούχες εκπομπές θα πρέπει να βασίζεται στο υφιστάμενο βιομηχανικό σχέδιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Οι δημόσιες επενδύσεις θα πρέπει να είναι καλά στοχευμένες με τον σωστό συνδυασμό επιχορηγήσεων, δανείων, ιδίων κεφαλαίων, εγγυήσεων, συμβουλευτικών υπηρεσιών και άλλης δημόσιας στήριξης. Η τιμολόγηση του άνθρακα θα πρέπει να συνεχίσει να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην παροχή κινήτρων για επενδύσεις σε καθαρές τεχνολογίες και στη δημιουργία εσόδων για τη δράση για το κλίμα και την κοινωνική στήριξη για τη μετάβαση.

Για την επίτευξη του συνιστώμενου στόχου του 90% θα απαιτηθούν τόσο μειώσεις εκπομπών όσο και απορροφήσεις άνθρακα. Θα απαιτήσει την ανάπτυξη τεχνολογιών δέσμευσης και αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα, καθώς και τη χρήση δεσμευμένου άνθρακα στη βιομηχανία. Η στρατηγική της ΕΕ για τη βιομηχανική διαχείριση του άνθρακα θα στηρίξει την ανάπτυξη αλυσίδων εφοδιασμού CO₂ και των απαιτούμενων υποδομών μεταφοράς CO₂. Η δέσμευση άνθρακα θα πρέπει να στοχεύει σε τομείς στους οποίους είναι δύσκολο να μειωθούν οι εκπομπές, όπου οι εναλλακτικές λύσεις είναι λιγότερο βιώσιμες από οικονομική άποψη. Θα χρειαστούν επίσης απορροφήσεις άνθρακα για την παραγωγή αρνητικών εκπομπών μετά το 2050.

Ιστορικό

Μια ιστορικά υψηλή επιτάχυνση της κλιματικής διαταραχής το 2023, η υπερθέρμανση του πλανήτη έφτασε τους 1,48 °C πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα, ενώ οι θερμοκρασίες των ωκεανών και οι απώλειες πάγων στον ανταρκτικό ωκεανό διακόπηκαν σε μεγάλο βαθμό. Η θερμοκρασία του επιφανειακού αέρα έχει αυξηθεί ακόμη περισσότερο στην Ευρώπη, με τον τελευταίο πενταετή μέσο όρο να είναι 2,2 °C πάνω από την προβιομηχανική εποχή. Οι δασικές πυρκαγιές, οι πλημμύρες, οι ξηρασίες και οι καύσωνες προβλέπεται να αυξηθούν, ενώ η μείωση των εκπομπών και η ενίσχυση της δράσης προσαρμογής είναι ο μόνος τρόπος για να αποφευχθούν τα χειρότερα αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής και να προστατευθούν οι ζωές, η υγεία, η οικονομία και τα οικοσυστήματα.

Ο ευρωπαϊκός νόμος για το κλίμα, ο οποίος τέθηκε σε ισχύ τον Ιούλιο του 2021, κατοχυρώνει νομοθετικά τη δέσμευση της ΕΕ να επιτύχει κλιματική ουδετερότητα έως το 2050 και τον ενδιάμεσο στόχο της μείωσης των καθαρών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 55% έως το 2030, σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990. Έκτοτε, η ΕΕ έχει εγκρίνει δέσμη νομοθετικών μέτρων γνωστή ως «Fit for 55», η οποία θα επιτρέψει την επίτευξη των στόχων για το 2030. Ο νόμος για το κλίμα απαιτεί επίσης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προτείνει έναν κλιματικό στόχο για το 2040 εντός έξι μηνών από τον πρώτο παγκόσμιο απολογισμό της συμφωνίας του Παρισιού, ο οποίος πραγματοποιήθηκε τον Δεκέμβριο του 2023. Μόλις εγκριθεί ο κλιματικός στόχος για το 2040, στο πλαίσιο της επόμενης Επιτροπής, ο στόχος αυτός θα αποτελέσει τη βάση για τη νέα εθνικά καθορισμένη συνεισφορά της ΕΕ στο πλαίσιο της συμφωνίας του Παρισιού, η οποία πρέπει να κοινοποιηθεί στην UNFCCC το 2025.

Ο καθορισμός ενός κλιματικού στόχου για το 2040 όχι μόνο θα αποφέρει σαφή οικονομικά οφέλη από τους χαμηλότερους κινδύνους ακραίων καιρικών φαινομένων και των σχετικών απωλειών τους, αλλά και από διάφορα παράλληλα οφέλη, συμπεριλαμβανομένης της βελτίωσης της ποιότητας του αέρα και των συναφών οφελών για την υγεία, της μειωμένης εξάρτησης από εισαγόμενα ορυκτά καύσιμα και των οφελών για τη βιοποικιλότητα. Η κλιματική αλλαγή προκαλεί συχνότερα και σοβαρότερα ακραία καιρικά φαινόμενα, τα οποία οδηγούν σε σημαντικές και αυξανόμενες κοινωνικές επιπτώσεις και οικονομικές ζημίες. Αυτές οι οικονομικές απώλειες υπερτερούν κατά πολύ του κόστους της δράσης για το κλίμα.