Θετικές επιπτώσεις στο ΑΕΠ, στην απασχόληση, στις επενδύσεις, στην παραγωγικότητα της εργασίας και πολλά περιβαλλοντικά οφέλη. Εάν υπάρχει ένα έργο ικανό να αναπτύξει ένα θετικό και μακροπρόθεσμο όραμα για το μέλλον της ΕΕ, είναι αναμφίβολα αυτό της κυκλικής οικονομίας.

Αυτό είναι το αποτέλεσμα της μελέτης «Κυκλική Ευρώπη: Πώς να διαχειριστείτε επιτυχώς τη μετάβαση από έναν γραμμικό σε έναν κυκλικό κόσμο», που διεξήχθη από το Ίδρυμα Enel και τον Ευρωπαϊκό Οίκο – Ambrosetti, σε συνεργασία με τις Enel και Enel X που παρουσιάστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου, στο Φόρουμ του Ευρωπαϊκού Οίκου – Ambrosetti, σε συνέντευξη τύπου που παρευρέθηκαν ο Valerio De Molli, Εταίρος και Διευθύνων Σύμβουλος του Ευρωπαϊκού Οίκου – Ambrosetti, ο Francesco Starace, Διευθύνων Σύμβουλος και Γενικός Διευθυντής της Enel και Francesco Venturini, Διευθύνων Σύμβουλος της Enel X.

«Ο στόχος ανάπτυξης μιας κυκλικής οικονομίας αποτελεί μια εξαιρετική ευκαιρία για να καταστεί η Ευρώπη πιο ανταγωνιστική, να εκσυγχρονιστεί η οικονομία της, να αναζωογονηθεί η βιομηχανία της και να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας μέσω της βιώσιμης και διαρκούς ανάπτυξης», σχολίασε ο Francesco Starace, Διευθύνων Σύμβουλος και Γενικός Διευθυντής της Enel. «Σε αυτό το πλαίσιο, η αυξανόμενη διείσδυση των ανανεώσιμων πηγών, σε συνδυασμό με την αυξημένη χρήση της ηλεκτρικής ενέργειας ως φορέα ενέργειας για κατανάλωση τελικού χρήστη, μπορούν να ενισχύσουν τις ευκαιρίες που προκύπτουν από την κυκλική οικονομία και αποτελούν τον πιο αποτελεσματικό τρόπο για να απαλλαγεί η οικονομία και η κοινωνία στην οποία ζούμε από τις εκπομπές άνθρακα.»

«Ο κόσμος αντιμετωπίζει τεράστιες προκλήσεις. Συμβαίνουν ριζικές και ταχύτατες οικονομικές, κλιματικές και τεχνολογικές αλλαγές και διαμορφώνουν τις κοινωνίες και τον τρόπο ζωής μας. Έχει έρθει η ώρα για την Ευρώπη. Η κυκλική οικονομία έχει αυτό που χρειάζεται για να θεωρηθεί “καταλύτης για το κοινό καλό”, γύρω από τον οποίο μπορούμε να αναπτύξουμε ένα ευρύ όραμα για το ευρωπαϊκό μέλλον», δήλωσε ο Valerio De Molli, Εταίρος και Διευθύνων Σύμβουλος του Ευρωπαϊκού Οίκου – Ambrosetti. «Ο καινοτόμος πίνακας αποτελεσμάτων κυκλικής οικονομίας που αναπτύχθηκε από το Ίδρυμα Enel και τον Ευρωπαϊκό Οίκο – Ambrosetti, σε συνεργασία με τις Enel και Enel X, αποκαλύπτει μια ιδιαίτερα διαφοροποιημένη κατάσταση σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η Ιταλία και η Ισπανία έχουν ένα μέσο-υψηλό επίπεδο ανάπτυξης: Η Ιταλία υπερέχει στο τέλος του κύκλου ζωής, βρίσκεται σε υψηλή θέση στην κατάταξη σχετικά με τη χρήση βιώσιμων εισροών και την επέκταση της ωφέλιμης διάρκειας ζωής των προϊόντων, ενώ πρέπει να προσπαθήσει να αυξήσει την ένταση της χρήσης προϊόντων και υπηρεσιών. Η Ισπανία, από την άλλη πλευρά, βρίσκεται σε καλή θέση στην κατάταξη σχετικά με τη χρήση βιώσιμων εισροών, το τέλος του κύκλου ζωής και την αύξηση της έντασης χρήσης, ενώ κατέχει μια μέτρια-χαμηλή θέση στην επέκταση της ωφέλιμης διάρκειας ζωής των προϊόντων και υπηρεσιών. Αντίθετα, η Ρουμανία παρουσιάζει σημαντική πορεία ανάπτυξης και στους τέσσερις πυλώνες.»

«Η μεγάλης κλίμακας υιοθέτηση της κυκλικής οικονομίας απαιτεί μια συντονισμένη προσπάθεια, με στόχο την ανάπλαση και αναδιάρθρωση, σε κυκλική προοπτική, πολλών αν όχι όλων των σχεδίων παραγωγής και επιχειρηματικών μοντέλων. Αυτό συμβαίνει επίσης μέσω του επανασχεδιασμού και της πρότασης ενός νέου μοντέλου ενεργειακού συστήματος, εγκαταλείποντας σταδιακά τα ορυκτά καύσιμα για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και για την ηλεκτρική ενέργεια ως μέσο για την πλήρη απαλλαγή από άνθρακα σε όλους τους τομείς», δήλωσε ο Francesco Venturini, Διευθύνων Σύμβουλος της Enel X. «Η έλλειψη σαφήνειας σχετικά με το τι σημαίνει κυκλική οικονομία και, κατά συνέπεια, η απουσία κατάλληλων μέσων για τη μέτρηση και την παρακολούθηση της κυκλικής οικονομίας ήταν δύο από τα κύρια εμπόδια για την κυκλική μετάβαση. Η εν λόγω μελέτη μας επιτρέπει να προχωρήσουμε προς ένα σαφές όραμα και στρατηγική, με μετρήσιμους στόχους, εργαλεία που χρειάζονται η Ευρώπη και όλες οι εταιρείες προκειμένου να βρίσκονται στον πυρήνα όχι μόνο της ενεργειακής μετάβασης αλλά και της μετάβασης από ένα γραμμικό σε ένα κυκλικό υπόδειγμα ανάπτυξης».

Η πρόσφατη Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και το σχετικό πρόγραμμα δράσης για την κυκλική οικονομία που ενέκρινε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Μάρτιο του 2020, έθεσαν νέους και πιο φιλόδοξους στόχους για την Ευρώπη αναφορικά με τη μετάβαση στα μοντέλα της κυκλικής οικονομίας. Ωστόσο, σε όλες τις χώρες της ΕΕ, η ανάπτυξη της κυκλικής οικονομίας δεν είναι ενιαία. Μέχρι σήμερα, πολλές ευρωπαϊκές χώρες (συμπεριλαμβανομένης της Ιταλίας) δεν έχουν ακόμη έναν εθνικό στρατηγικό χάρτη πορείας που να αναγνωρίζει την κυκλική οικονομία ως καθοριστικής σημασίας παράγοντα.

Ως εκ τούτου, η αξιολόγηση της προόδου της κυκλικής οικονομίας στην Ευρώπη αποτελεί έναν από τους κύριους στόχους της εν λόγω μελέτης, που διεξήχθη από το Ίδρυμα Enel και τον Ευρωπαϊκό Οίκο – Ambrosetti από κοινού με τους Enel και Enel X. 

Η μελέτη αναπτύσσει έναν πίνακα αποτελεσμάτων κυκλικής οικονομίας που χρησιμοποιεί προσέγγιση πολλαπλών επιπέδων για να διαμορφώσει μια ολοκληρωμένη εικόνα του βαθμού κυκλικότητας σε κάθε χώρα.

Περιλαμβάνει 23 συγκρίσιμες ποσοτικές μετρήσεις και 10 βασικούς δείκτες για τις 27 χώρες της ΕΕ και το Ηνωμένο Βασίλειο, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στις τρεις χώρες εστίασης της μελέτης: Στην Ιταλία, στη Ρουμανία και στην Ισπανία.

Η μελέτη αποκαλύπτει ότι, μέχρι σήμερα, η ΕΕ παρουσιάζει μικτά αποτελέσματα όσον αφορά τη μετάβαση στην κυκλική οικονομία: Η Ιταλία και η Ισπανία παρουσιάζουν ένα μέσο-υψηλό επίπεδο ανάπτυξης, ενώ η Ρουμανία βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις της κατάταξης. 

Για να μετρηθεί σταδιακά η επίδοση, ο πίνακας αποτελεσμάτων της κυκλικής οικονομίας ανέλυσε μια περίοδο 5 ετών.  Η Ρουμανία βελτιώθηκε σημαντικά τα τελευταία πέντε χρόνια, η Ισπανία σημείωσε ενδιάμεση πρόοδο, ενώ η Ιταλία κινήθηκε πιο αργά κατά τη μετάβασή της σε κυκλικό μοντέλο.

Η ανάλυση του «βαθμού κυκλικότητας» των 27 χωρών της ΕΕ και του Ηνωμένου Βασιλείου συμπληρώθηκε με μια έρευνα που ζήτησε από 300 Ευρωπαίους κορυφαίους επιχειρηματίες τη γνώμη τους σχετικά με την ανάγκη ανάληψης δράσης για κυκλικά μοντέλα εντός των εταιρειών τους.

Από τους ερωτηθέντες, το 95% θεωρούν την κυκλική οικονομία ως μια στρατηγική επιλογή για την εταιρεία τους: πάνω από όλα αποτελεί ένα εργαλείο για την απόκτηση ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος όσον αφορά τη διαφοροποίηση, την επέκταση της αγοράς και τη μείωση του κόστους.

Ωστόσο, οι περισσότεροι Ευρωπαίοι επιχειρηματίες πιστεύουν ότι η χώρα τους δεν είναι έτοιμη να αντιμετωπίσει την πρόκληση της κυκλικής οικονομίας. Η αβεβαιότητα σχετικά με τη δημιουργία αξίας (43,6% των απαντήσεων) και η έλλειψη δεξιοτήτων (35,9%) είναι οι δύο πιο συχνές απαντήσεις στην ερώτηση σχετικά με τους παράγοντες που δυσχεραίνουν την ανάπτυξη της κυκλικής οικονομίας στην Ευρώπη.

Δεδομένου του κρίσιμου ρόλου της κυκλικής οικονομίας στην τρέχουσα πολιτική συζήτηση τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο, η μελέτη συμπληρώθηκε με την ποσοτική αξιολόγηση των κοινωνικοοικονομικών και περιβαλλοντικών οφελών της κυκλικής οικονομίας. Αναπτύχθηκε ένα καινοτόμο και μοναδικό οικονομετρικό μοντέλο, που εστιάζει στην ΕΕ και στο Ηνωμένο Βασίλειο συνολικά και στις τρεις χώρες εστίασης της μελέτης: Στην Ιταλία, στη Ρουμανία και στην Ισπανία. Η μελέτη δείχνει πώς, το 2018, η κυκλική οικονομία συνδέθηκε με 300-380 δισεκατομμύρια ευρώ του ΑΕΠ στην Ευρώπη, 27–29 δισεκατομμύρια ευρώ στην Ιταλία, 10–12 δισεκατομμύρια ευρώ στη Ρουμανία και 33–35 δισεκατομμύρια ευρώ στην Ισπανία. Ταυτόχρονα, η κυκλική οικονομία συνδέεται με περίπου 200.000 θέσεις εργασίας στην Ιταλία, 20.000 στη Ρουμανία, 350.000 στην Ισπανία και έως και 2,5 εκατομμύρια στην Ευρώπη το 2018.  Η μελέτη αξιολογεί, επίσης, μια επενδυτική απόδοση 8–9 δισεκατομμυρίων ευρώ στην Ιταλία, 1-2 δισεκατομμυρίων ευρώ στη Ρουμανία, 9–11 δισεκατομμυρίων ευρώ στην Ισπανία και συνολική επίπτωση 90–110 δισεκατομμυρίων ευρώ στην ΕΕ συνολικά το 2018.

Υπολογίζει, επίσης, σημαντικά οφέλη όσον αφορά την παραγωγικότητα της εργασίας: περίπου 560–590 ευρώ ανά εργαζόμενο ετησίως στην Ιταλία, 1.210–1.270 ευρώ ανά εργαζόμενο στη Ρουμανία (η χώρα με τον μεγαλύτερο αντίκτυπο), 640–670 ευρώ ανά εργαζόμενο στην Ισπανία και 570–940 ευρώ ανά εργαζόμενο συνολικά σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Μέσω συγκεκριμένων περιπτωσιολογικών μελετών και υποθετικών αναλύσεων, η μελέτη επισημαίνει ότι, εκτός από το ότι είναι οικονομικά συμφέρουσα, η κυκλική οικονομία ενέχει επίσης σημαντικά περιβαλλοντικά οφέλη. Μεταξύ των διαφόρων θετικών αποτελεσμάτων, δείχνει ότι η μετάβαση από πρωτογενή σε δευτερογενή υλικά επιτρέπει σημαντική μείωση στις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου: λαμβάνοντας υπόψη τέσσερα υλικά (σίδηρος, αργίλιο, ψευδάργυρος και μόλυβδος), η μέση μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου ανά kg του παραγόμενου υλικού είναι 73,5%. 

Επιπλέον, η αυξημένη διείσδυση των ανανεώσιμων πηγών στην παραγωγή ενέργειας κατά μία εκατοστιαία μονάδα μειώνει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά 72,6 εκατομμύρια τόνους ισοδύναμου CO₂ στην Ευρώπη και 6,3 στην Ιταλία (περίπου το 50% των ετήσιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στον Δήμο της Ρώμης).

Αν και το μοντέλο αξιολόγησης που προτείνει η μελέτη δείχνει ότι η μετάβαση στην κυκλική οικονομία προσφέρει πολλά οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά οφέλη, η μετάβαση από το γραμμικό μοντέλο στο μοντέλο κυκλικής ανάπτυξης πρέπει να λαμβάνει υπόψη ορισμένα κρίσιμα ζητήματα.

Υπό το πρίσμα αυτό, η έκθεση προτείνει 10 τομείς παρέμβασης, με ειδικές πολιτικές δράσεις, προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις που σχετίζονται με την κυκλική μετάβαση και να αξιοποιηθούν αποτελεσματικά τα οφέλη της:

1. Καθορισμός εθνικών στρατηγικών για μια κυκλική οικονομική ανάπτυξη στα κράτη μέλη της ΕΕ.

2. Επαναπροσδιορισμός της διακυβέρνησης της κυκλικής οικονομίας για την υποστήριξη μιας ολοκληρωμένης μετάβασης σε όλους τους τομείς αξιοποίησης της νομοθεσίας για την προώθηση της κυκλικής μετάβασης.

3. Δημιουργία ανταγωνιστικών συνθηκών σε σχέση με μη κυκλικές λύσεις.

4. Χρήση της χρηματοδότησης ως μοχλού για την προώθηση της Έρευνας και Ανάπτυξης

5. Χρήση των ορθών πρακτικών της κυκλικής οικονομίας.

6. Αντιμετώπιση της έλλειψης σαφούς ορισμού και συνεπών και περιεκτικών μετρήσεων.

7. Μετατροπή επιχειρηματικών μοντέλων δημιουργίας αποβλήτων σε κυκλικά μοντέλα.

8. Προώθηση οριζόντιων και συντονιστικών μέτρων για όλους τους τομείς που επηρεάζονται από τη μετάβαση σε μια κυκλική οικονομία.

9. Αξιοποίηση της κυκλικής οικονομίας για τη διαμόρφωση πόλεων και αστικών χώρων.

10. Προώθηση του πολιτισμού και της ευαισθητοποίησης σχετικά με τα οφέλη της κυκλικής οικονομίας.