Σε προσωρινή πολιτική συμφωνία σχετικά με πρόταση κανονισμού για τις συσκευασίες και τα απόβλητα που δημιουργούν κατέληξαν το ευρωπαϊκό συμβούλιο και το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο. Στόχος, να αντιμετωπιστεί η αύξηση των αποβλήτων από συσκευασίες που παράγονται στην ΕΕ, με παράλληλη εναρμόνιση της εσωτερικής αγοράς για τις συσκευασίες και ενίσχυση της κυκλικής οικονομίας.

Η πρόταση εξετάζει τον πλήρη κύκλο ζωής της συσκευασίας. Θεσπίζει απαιτήσεις που διασφαλίζουν ότι η συσκευασία είναι ασφαλής και βιώσιμη, απαιτώντας όλες οι συσκευασίες να είναι ανακυκλώσιμες και να ελαχιστοποιείται η παρουσία ανησυχητικών ουσιών. Καθορίζει επίσης απαιτήσεις εναρμόνισης της επισήμανσης για τη βελτίωση της ενημέρωσης των καταναλωτών. Σύμφωνα με την ιεραρχία των αποβλήτων, η πρόταση αποσκοπεί στη σημαντική μείωση της παραγωγής απορριμμάτων συσκευασίας θέτοντας δεσμευτικούς στόχους επαναχρησιμοποίησης, περιορίζοντας ορισμένους τύπους συσκευασιών μίας χρήσης και απαιτώντας από τους οικονομικούς φορείς να ελαχιστοποιήσουν τη χρησιμοποιούμενη συσκευασία. Η συμφωνία που επιτεύχθηκε σήμερα είναι προσωρινή, εν αναμονή επίσημης έγκρισης και από τα δύο θεσμικά όργανα.

Κύρια στοιχεία της συμφωνίας

Απαιτήσεις βιωσιμότητας και ανακυκλωμένο περιεχόμενο στις συσκευασίες

Στο κείμενο της προσωρινής συμφωνίας διατηρείται η πλειονότητα των απαιτήσεων βιωσιμότητας για όλες τις συσκευασίες που τίθενται σε κυκλοφορία στην αγορά και των πρωταρχικών στόχων που προτείνει η Επιτροπή.

Ενισχύονται οι απαιτήσεις για τις ουσίες που περιέχονται στις συσκευασίες με την εισαγωγή περιορισμού της διάθεσης στην αγορά συσκευασιών που έρχονται σε επαφή με τρόφιμα και περιέχουν υπερφθοριωμένες και πολυφθοριωμένες αλκυλιωμένες ουσίες (PFAS) πάνω από ορισμένα όρια. Για να αποφευχθεί τυχόν επικάλυψη με άλλες νομοθετικές πράξεις, οι συννομοθέτες ανέθεσαν στην Επιτροπή να αξιολογήσει την ανάγκη τροποποίησης του εν λόγω περιορισμού εντός τεσσάρων ετών από την ημερομηνία εφαρμογής του κανονισμού.

Η προσωρινή συμφωνία διατηρεί τους πρωταρχικούς στόχους για το 2030 και το 2040 όσον αφορά το ελάχιστο ανακυκλωμένο περιεχόμενο στις πλαστικές συσκευασίες. Οι συννομοθέτες συμφώνησαν να εξαιρέσουν από τους εν λόγω στόχους τις λιπασματοποιήσιμες πλαστικές συσκευασίες και τις συσκευασίες των οποίων η περιεκτικότητα σε πλαστικό αντιπροσωπεύει λιγότερο από το 5% του συνολικού βάρους της συσκευασίας. Η Επιτροπή θα πρέπει να επανεξετάσει την υλοποίηση των στόχων για το 2030 και να αξιολογήσει κατά πόσον είναι εφικτή η επίτευξη των στόχων για το 2040. Με τη συμφωνία καλείται επίσης η Επιτροπή να αξιολογήσει, τρία έτη μετά την έναρξη ισχύος του κανονισμού, την κατάσταση της τεχνολογικής ανάπτυξης των πλαστικών συσκευασιών βιολογικής προέλευσης και, με βάση την εν λόγω αξιολόγηση, να καθορίσει απαιτήσεις βιωσιμότητας για το περιεχόμενο βιολογικής προέλευσης στις πλαστικές συσκευασίες.

Οι νέοι κανόνες θα συμβάλουν στη μείωση των περιττών συσκευασιών με τον καθορισμό μέγιστης αναλογίας κενού χώρου 50% στις ομαδοποιημένες συσκευασίες, τις συσκευασίες μεταφοράς και τις συσκευασίες ηλεκτρονικού εμπορίου, και με την επιβολή απαίτησης στους κατασκευαστές και τους εισαγωγείς να διασφαλίζουν την ελαχιστοποίηση του βάρους και του όγκου των συσκευασιών, με εξαίρεση τα προστατευόμενα σχέδια συσκευασίας (υπό την προϋπόθεση ότι η προστασία αυτή ίσχυε ήδη κατά την ημερομηνία έναρξης ισχύος του κανονισμού).

Στόχοι επαναχρησιμοποίησης και υποχρεώσεις επαναπλήρωσης

Το κείμενο θέτει νέους δεσμευτικούς στόχους επαναχρησιμοποίησης για το 2030 και ενδεικτικούς στόχους για το 2040. Οι στόχοι ποικίλουν ανάλογα με το είδος της συσκευασίας που χρησιμοποιείται από τους οικονομικούς φορείς: αλκοολούχα και μη αλκοολούχα ποτά (εκτός των οίνων και των αρωματισμένων οίνων, του γάλακτος και άλλων ιδιαίτερα ευαλλοίωτων ροφημάτων), συσκευασίες μεταφοράς και συσκευασίες προς πώληση (εξαιρουμένων των συσκευασιών που χρησιμοποιούνται για επικίνδυνα εμπορεύματα ή εξοπλισμό μεγάλης κλίμακας και των εύκαμπτων συσκευασιών που έρχονται σε άμεση επαφή με τα τρόφιμα) και ομαδοποιημένες συσκευασίες. Οι συσκευασίες από χαρτόνι εξαιρούνται επίσης εν γένει από τις απαιτήσεις αυτές.

Με τη συμφωνία εισάγεται γενική ανανεώσιμη πενταετής παρέκκλιση από την υποχρέωση επίτευξης των στόχων επαναχρησιμοποίησης υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, μεταξύ άλλων ότι:

1. το εξαιρούμενο κράτος μέλος υπερβαίνει κατά 5 ποσοστιαίες μονάδες τους στόχους ανακύκλωσης που πρέπει να επιτευχθούν έως το 2025 και αναμένεται να υπερβεί κατά 5 ποσοστιαίες μονάδες τους στόχους ανακύκλωσης για το 2030,

2. το εξαιρούμενο κράτος μέλος βρίσκεται σε καλό δρόμο για την επίτευξη των στόχων του όσον αφορά την πρόληψη της δημιουργίας αποβλήτων,

3. οι φορείς εκμετάλλευσης έχουν εγκρίνει εταιρικά σχέδια πρόληψης της δημιουργίας και ανακύκλωσης αποβλήτων που συμβάλλουν στην επίτευξη των στόχων πρόληψης της δημιουργίας και ανακύκλωσης των αποβλήτων που ορίζονται στον κανονισμό.

Επίσης, με τους νέους κανόνες οι πολύ μικρές επιχειρήσεις απαλλάσσονται από την υποχρέωση επίτευξης αυτών των στόχων, ενώ παρέχεται στους οικονομικούς φορείς η δυνατότητα να συγκροτούν ομάδες έως και πέντε τελικών διανομέων για την επίτευξη των στόχων επαναχρησιμοποίησης για τα ποτά.

Οι συννομοθέτες επέβαλαν υποχρέωση στις επιχειρήσεις που προσφέρουν προϊόντα σε πακέτο να παρέχουν στους πελάτες τη δυνατότητα να φέρνουν δικούς τους περιέκτες και να τους γεμίζουν με κρύα ή ζεστά ροφήματα ή έτοιμα προς κατανάλωση τρόφιμα, χωρίς πρόσθετη επιβάρυνση. Επιπλέον, έως το 2030, οι δραστηριότητες προσφοράς προϊόντων σε πακέτο πρέπει να επιδιώξουν να προσφέρουν το 10% των προϊόντων σε μορφές συσκευασίας κατάλληλες για επαναχρησιμοποίηση.

Συστήματα παρακράτησης ποσού έναντι επιστροφής

Σύμφωνα με τους νέους κανόνες, έως το 2029, τα κράτη μέλη πρέπει να διασφαλίσουν ότι τουλάχιστον το 90% των πλαστικών φιαλών μίας χρήσης και των μεταλλικών περιεκτών ποτών θα υπόκεινται σε χωριστή συλλογή σε ετήσια βάση. Για την επίτευξη αυτού του στόχου, απαιτείται η δημιουργία συστημάτων παρακράτησης ποσού έναντι επιστροφής για τις εν λόγω μορφές συσκευασίας. Οι ελάχιστες απαιτήσεις για τα συστήματα παρακράτησης ποσού έναντι επιστροφής δεν θα ισχύουν για τα συστήματα που είχαν ήδη τεθεί σε λειτουργία πριν από την έναρξη ισχύος του κανονισμού, εφόσον επιτύχουν τον στόχο του 90% έως το 2029.

Οι συννομοθέτες συμφώνησαν να προστεθεί εξαίρεση από την απαίτηση καθιέρωσης συστήματος παρακράτησης ποσού έναντι επιστροφής για τα κράτη μέλη εάν επιτύχουν ποσοστό χωριστής συλλογής άνω του 80% το 2026 και εάν υποβάλουν σχέδιο εφαρμογής με στρατηγική για την επίτευξη του γενικού στόχου χωριστής συλλογής του 90%.

Περιορισμοί για ορισμένες μορφές συσκευασίας

Με τους νέους κανόνες εισάγονται περιορισμοί όσον αφορά ορισμένες μορφές συσκευασίας, συμπεριλαμβανομένων των πλαστικών συσκευασιών μίας χρήσης για οπωροκηπευτικά, τρόφιμα και ποτά, αρτύματα και σάλτσες στον τομέα των ξενοδοχείων, εστίασης και τροφοδοσίας, για καλλυντικά προϊόντα και προϊόντα υγιεινής και ατομικής καθαριότητας που διατίθενται σε μικρό μέγεθος και χρησιμοποιούνται στον τομέα των καταλυμάτων (π.χ. φιάλες σαμπουάν ή λοσιόν σώματος) και για πολύ λεπτές πλαστικές σακούλες μεταφοράς (π.χ. εκείνες που παρέχονται στις αγορές για χύδην τρόφιμα).

Επόμενα βήματα

Η προσωρινή συμφωνία θα υποβληθεί τώρα στους αντιπροσώπους των κρατών μελών στο πλαίσιο του Συμβουλίου (ΕΜΑ) και στην Επιτροπή Περιβάλλοντος του Κοινοβουλίου προς έγκριση. Εάν εγκριθεί, το κείμενο θα πρέπει στη συνέχεια να εκδοθεί επισήμως από αμφότερα τα θεσμικά όργανα, μετά την αναθεώρηση από τους γλωσσομαθείς νομικούς, προτού δημοσιευτεί στην Επίσημη Εφημερίδα της ΕΕ και τεθεί σε ισχύ. Ο κανονισμός θα εφαρμοστεί 18 μήνες μετά την ημερομηνία έναρξης ισχύος του.

Γενικές πληροφορίες

Η παραγωγή συσκευασιών και η διαχείριση των απορριμμάτων συσκευασίας είναι ένας περίπλοκος και σημαντικός από άποψη οικονομίας τομέας, με συνολικό κύκλο εργασιών 370 δισ. ευρώ στην ΕΕ. Ως εκ τούτου, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο και έχει τη δυνατότητα να μετατρέψει την Ευρώπη σε μια καθαρή, βιώσιμη, κυκλική οικονομία, η οποία ευθυγραμμίζεται με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Ωστόσο, παρά την αύξηση των ποσοστών ανακύκλωσης στην ΕΕ, οι ρυθμοί αύξησης της ποσότητας των απορριμμάτων που παράγονται από συσκευασίες είναι ταχύτεροι από εκείνους της ανακύκλωσης. Την τελευταία δεκαετία, η ποσότητα των απορριμμάτων συσκευασίας αυξήθηκε κατά 25 % σχεδόν και αναμένεται να αυξηθεί περαιτέρω κατά 19 % έως το 2030, εάν δεν ληφθούν μέτρα. Για τα απορρίμματα πλαστικών συσκευασιών, αναμένεται αύξηση ύψους 46 % έως το 2030.

Η ισχύουσα οδηγία της ΕΕ για τις συσκευασίες και τα απορρίμματα συσκευασίας εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1994 και έχει αναθεωρηθεί αρκετές φορές. Με αυτήν θεσπίζονται κανόνες ώστε τα κράτη μέλη της ΕΕ να διασφαλίζουν ότι οι συσκευασίες που τίθενται σε κυκλοφορία στην αγορά της ΕΕ πληρούν ορισμένες απαιτήσεις και να λαμβάνουν μέτρα για την πρόληψη της δημιουργίας απορριμμάτων συσκευασίας και τη διαχείρισή τους, προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι όσον αφορά την ανακύκλωση διαφόρων τύπων απορριμμάτων συσκευασίας. Ωστόσο, όπως φάνηκε από μια σειρά αξιολογήσεων, η οδηγία δεν κατόρθωσε να μειώσει τις αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις των συσκευασιών.

Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή υπέβαλε τον Νοέμβριο του 2022 πρόταση κανονισμού για τις συσκευασίες και τα απορρίμματα συσκευασίας, η οποία θα αντικαταστήσει την ισχύουσα οδηγία. Το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο καθόρισαν τις θέσεις τους σχετικά με την πρόταση κανονισμού τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο του 2023, αντίστοιχα. Εισηγητής του Κοινοβουλίου για τον εν λόγω φάκελο ήταν ο Frédérique Ries.