Ο Αναπληρωτής Υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Σωκράτης Φάμελλος, παρέθεσε Συνέντευξη Τύπου, όπου παρουσίασε το περιεχόμενο του νέου Νομοσχεδίου για την Ανακύκλωση, το οποίο κατατίθεται άμεσα στη Βουλή. Στη Συνέντευξη Τύπου συμμετείχαν η Γενική Γραμματέας του ΥΠΕΝ, Χριστίνα Μπαριτάκη, και ο Πρόεδρος του ΕΟΑΝ, Γιάννης Πολιτόπουλος.

Ακολουθεί η τεκμηρίωση του νέου νομοσχεδίου του ΥΠΕΝ για την Ανακύκλωση:

Διαχείριση στερεών αποβλήτων στην Ελλάδα

«Βρισκόμαστε σε μια νέα περίοδο για τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων στη χώρα μας. Έχουμε από το 2015 Νέο εθνικό σχεδιασμό, ποιοτικά διαφορετικό, σε πλήρη αντίθεση με τη λογική των μεγάλων και ακριβών έργων που θα υποθήκευαν τους ΟΤΑ και τα δημοτικά τέλη για χρόνια και θα πολλαπλασίαζαν τα ευρωπαϊκά πρόστιμα.

Η πολιτική αλλαγή στη χώρα μας αποτέλεσε και τη βάση για μια στροφή πολιτικής, που ήταν απαιτητή από το Ευρωπαϊκό πλαίσιο, αλλά δεν είχε υιοθετηθεί από την πολιτική ηγεσία περιβάλλοντος. Σε αυτή την κατεύθυνση έχουν εκπονηθεί και εγκριθεί και τα 13 Περιφερειακά Σχέδια Διαχείρισης Απορριμμάτων και πολλά έργα έχουν ήδη ξεκινήσει να εντάσσονται σε χρηματοδοτήσεις.

Βασική αλλαγή, που την προέβλεπαν και οι Ευρωπαϊκές οδηγίες, είναι η ανακύκλωση, επαναχρησιμοποίηση των ασα σε ποσοστό 50 % στη δημοτική σφαίρα, με διαλογή στην πηγή, σε επίπεδο ΟΤΑ. Και η πολύ υψηλή στόχευση στην ανακύκλωση με χωριστή συλλογή οργανικών / ζυμώσιμων αποβλήτων.

Η αλλαγή αυτή αποτελεί αλλαγή του παραγωγικού και του καταναλωτικού μοντέλου στη χώρα μας. Είναι ουσιαστική αλλαγή και δεν μπορεί να παραμείνει μόνο σε επίπεδο πολιτικής τοποθέτησης. Μπορεί να αποτελέσει το υπόδειγμα της αλλαγής του οικονομικού και κοινωνικού μοντέλου.

Η Ευρώπη, στον τομέα αυτό, έχει να επιδείξει πρωτοπόρες πολιτικές εδώ και χρόνια, η κοινωνία της ανακύκλωσης είναι κεντρική επιλογή, όπως και η κοινωνία και οικονομία μηδενικών αποβλήτων, και η τεχνολογία, η οικονομία και η κοινωνία έχουν ενσωματώσει αυτές τις αλλαγές σε μεγάλο βαθμό.

Δική μας επιδίωξη είναι αυτό το νέο μοντέλο διαχείρισης να οδηγήσει σε αναβάθμιση της λειτουργίας των Δήμων, των πόλεων και της οικονομίας και να μειώσει το κόστος διαχείρισης στηρίζοντας τον πολίτη. Να προστατεύσει το περιβάλλον της πατρίδας μας από ανεξέλεγκτες αποθέσεις και απορρίψεις, να στηρίξει τη δημόσια υγεία, να δημιουργήσει ευκαιρία για εργασία και όχι μόνο για γρήγορο και πρόσκαιρο κέρδος λίγων.

Είναι ένα πολύ απαιτητικό μοντέλο για όλους, απαιτεί αξιοπιστία, αποτελεσματικότητα και υψηλές επιδόσεις και από τη διοίκηση και από την αυτοδιοίκηση. Στηρίζεται και στηρίζει την Αυτοδιοίκηση, την πρωτοβάθμια Αυτοδιοίκηση και αποτελεί ένα βήμα ενηλικίωσής της. Κυρίαρχη είναι η αρμοδιότητα των ΟΤΑ σε όλο αυτό το πλαίσιο.

Η νέα διαχείριση απορριμμάτων είναι στενά συνδεδεμένη με την Κυκλική Οικονομία, με την αξιοποίηση και αποδοτικότητα των φυσικών πόρων. Και εκ τούτου είναι συστατικό στοιχείο της παραγωγικής ανασυγκρότησης και της δίκαιης ανάπτυξης. Και συνδέεται με όλες τις μορφές οικονομίας, ιδιωτική, κοινωνική και δημόσια. Και ως στοιχείο της βιώσιμης ανάπτυξης, δεν υποτιμά την αξία του περιβάλλοντος και τους κανόνες της. Ουσιαστικά είναι οικονομία που δημιουργείται από το περιβάλλον και το θεσμικό του πλαίσιο.

Η διαχείριση στερεών αποβλήτων δεν είναι μόνο ποιότητα ζωής, καθαρές πόλεις και καθαρό περιβάλλον, αλλά είναι ταυτόχρονα νέα οικονομία, καινοτομία, υψηλή υπεραξία, θέσεις εργασίας και πρόοδος, πρέπει να είναι και καινούργιο ελληνικό ΑΕΠ.

Περιληπτικά στοιχεία του Νομοσχεδίου

Στόχος του νομοσχεδίου είναι ένας και μοναδικός, η ενίσχυση της ανακύκλωσης. Σε αυτή την κατεύθυνση το νομοσχέδιο περιέχει:

⇒ Ρύθμιση και στήριξη της αγοράς και της περιβαλλοντικής συμπεριφοράς, με στόχο την βελτιστοποίηση της λειτουργίας, τη διαφάνεια και τον έλεγχο των συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης και καταπολέμηση της εισφοροδιαφυγής. Ισοτιμία στην αγορά, χωρίς εκμετάλλευση προνομιακής θέσης, χωρίς μεσάζοντες, χωρίς χρήση των ΣΕΔ για εμπορικούς σκοπούς: Κανονισμός προμηθειών, χαμηλό αποθεματικό, χαμηλό διοικητικό κόστος, ασυμβίβαστο ΣΕΔ – μετόχου και στελέχους – με επεξεργασία και διαχείριση ανακυκλωσίμων και σ.α.

⇒ Καθοριστικός ρόλος των δήμων στο έργο της ανακύκλωσης, με ευαγγέλιο τα τοπικά σχέδια και τους στόχους του κάθε ΟΤΑ. Με κίνητρα και αντικίνητρα και σύγχρονους κανονισμούς καθαριότητας και με καθορισμένο πλαίσιο συνεργασίας με την κοινωνική οικονομία. Μεταξύ των κινήτρων που καθιερώνονται είναι η σύνδεση της τιμολογιακής πολιτικής των ΦΟΔΣΑ με τις επιδόσεις των δήμων στην ανακύκλωση. Παράλληλα ενθαρρύνουμε την παροχή κινήτρων στους δημότες για μείωση αποβλήτων και ανακύκλωση.

⇒ Αξιοποίηση όλων των πόρων στην πραγματική ανακύκλωση, στην πραγματική κοινωνία και οικονομία. Άλλωστε, ο πόρος της ανακύκλωσης είναι δημόσιος και κοινωνικός πόρος και πρέπει να αξιοποιείται ορθολογικά και με πλήρη διαφάνεια.

⇒ Μείωση χρήσης πλαστικής σακούλας, που ήδη θεσπίστηκε με ΚΥΑ.

⇒ Ενίσχυση του ελεγκτικού και επιχειρησιακού ρόλου του ΕΟΑΝ. Άμεση πρωτοβουλία από τον ΕΟΑΝ για την καταγραφή ποσοτήτων και σύνθεσης στερεών αποβλήτων.

Για το νομοσχέδιο ολοκληρώθηκε τριπλός εντατικός κύκλος διαβούλευσης με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς της Αυτοδιοίκησης, της Αγοράς και της επιστημονικής κοινότητας, καθώς και των οικολογικών και κοινωνικών οργανώσεων.

* Αναγκαιότητα νέου θεσμικού πλαισίου για την Ανακύκλωση ενταγμένου στη Δίκαιη Ανάπτυξη

1) 16 χρόνια από τον 2939/01, ο οποίος πρέπει να αξιολογηθεί και να επικαιροποιηθεί γιατί δεν μπορεί να στηρίξει τις νέες απαιτήσεις. Ο 2939/2001 (που καθυστερημένα και ελλιπώς εφαρμόσθηκε), είναι πλέον αναντίστοιχος με τις απαιτήσεις και στόχους του ΕΣΔΑ, ανεπαρκής ως προς τις βασικές αρχές της οδηγίας 2008/98/ΕΕ και της κυκλικής οικονομίας (στόχοι, ορισμοί, ιεράρχηση, ρόλος Δήμων, κίνητρα/οφέλη πολιτών, αλλαγή οδηγίας 94/62, νέα οδηγία αποβλήτων).

2) Η σημερινή εικόνα της Ανακύκλωσης δεν είναι καθόλου ικανοποιητική, ιδιαίτερα των αστικών απορριμμάτων: Το μεγαλύτερο μέρος των δημοτικών αποβλήτων της Ελλάδας καταλήγει σε χώρους υγειονομικής ταφής (81 %, έναντι 31 % κατά μέσο όρο για την ΕΕ-28), ενώ μόλις το 16 % ανακυκλώνεται (ΕΕ 27 %) και 3 % λιπασματοποιείται (ΕΕ 15 %). Ειδικά η «καθαρή» ανακύκλωση δημοτικών απορριμμάτων πανελλαδικά (χωρίς ΒΕΑΣ), δηλαδή οι μπλε κάδοι, οι μικρές μπαταρίες και οι οικιακές ηλεκτρικές συσκευές, μετά από 16 χρόνια εφαρμογής της ανακύκλωσης, λειτουργίας των ΣΕΔ, του ΕΟΑΝ και άλλων υπηρεσιών, δεκάδες συνέδρια, χιλιάδες εργατοώρες, πολλές μελέτες και εμπειρογνωμοσύνες, εκστρατείες ενημέρωσης και δαπάνη δεκάδων εκατομμυρίων, είναι μόνο 4,69% ενώ ακόμα λιγότερη είναι η ανακύκλωση συσκευασιών που εμπεριέχονται στα δημοτικά απόβλητα. Το 2016 στην Ελλάδα ανακυκλώθηκαν 15,81 kg/κάτοικο όταν ο Ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 110 kg/κάτοικο.

3) Απαιτούνται νέες στρατηγικές, πολιτικές και στόχοι, απαίτηση για ανακύκλωση υψηλής ποιότητας με διαλογή στην πηγή, ανάπτυξη μικρής επιχειρηματικότητας (επαναχρησιμοποίηση, επισκευές, βιομηχανική συμβίωση, αύξηση κύκλου ζωής υλικών και παραγωγικότητας πόρων). Ελαχιστοποίηση υγειονομικής ταφής και ανάκτηση υλικών και ενέργειας.

4) Αναγόρευση Δήμων ως βασικού μοχλού της αναβάθμισης της διαχείρισης αποβλήτων (πρόληψη, επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση) προς όφελος του περιβάλλοντος με παράλληλη μείωση κόστους διαχείρισης και ανταποδοτικών τελών.Μέχρι σήμερα η υποστήριξή τους είναι υποτυπώδης, με χαμηλή έως μηδενική χρηματοδότηση, ανυπαρξία κινήτρων για τους ίδιους και τους δημότες, έλλειψη νομοθετικών ρυθμίσεων ώστε να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες για την διαχείριση των αστικών τους αποβλήτων και να μην είναι απλώς συλλέκτες αυτών.

5) Ανυπαρξία ουσιαστικά κομποστοποίησης (3%) και χωριστής διαλογής οργανικών. Έμφαση στην πρόληψη, ειδικά της σπατάλης τροφίμων (ΣΒΑ 12.3 ΟΗΕ 50%).

6) Δυσλειτουργίες ΣΕΔ, μη επίτευξη στόχων, φαινόμενα αδιαφάνειας, στρέβλωσης της αγοράς, υπέρμετρη συσσώρευση αδρανών οικονομικών πόρων στα ΣΕΔ (Εκθεση Ρακιτζή 2014). Η εισφοροδιαφυγή των υπόχρεων παραγωγών ξεπερνά το 40%, ενώ η συσσώρευση ταμειακά διαθέσιμων αποθεματικών ανέρχεται σε 64 εκατ. Ευρώ, όσο περίπου είναι και ο ετήσιος όγκος ειφορών, τα έσοδα των ΣΕΔ δηλαδή. Υπάρχει ανάγκη εξορθολογισμού και διαφάνειας, σύμφωνα και με σαφείς κοινοτικές κατευθύνσεις και μείωση της σπατάλης και των υπέρογκων αμοιβών.

7) Ο ΕΟΑΝ με την υφιστάμενη δομή και διάρθρωσή του δεν ανταποκρίθηκε στο σχεδιασμό της ανακύκλωσης και στον έλεγχο και παρακολούθηση της λειτουργίας των ΣΕΔ. Είναι απών από δράσεις εκπαίδευσης, ενημέρωσης, επικοινωνίας με τους δήμους, έχει αδυναμία ελέγχων. Υπάρχει απουσία εργαλείων καταγραφής, αμφίβολα στοιχεία, δεν έχουμε δεδομένα για την ανακύκλωση και την παραγωγή στερεών αποβλήτων. Πρόβλεψη για αναβάθμιση του ΕΟΑΝ και ενεργό ρόλο στη πρόληψη, επαναχρησιμοποίηση.

8) Εφαρμόζονται περιορισμένα προγράμματα διευρυμένης ευθύνης του παραγωγού που δεν είναι σε θέση να καλύψουν το πλήρες κόστος της χωριστής αποκομιδής και ανακύκλωσης των βασικών ρευμάτων αποβλήτων. Δεν υπάρχουν συστήματα κινήτρων που να ενθαρρύνουν την πρόληψη και τη συμμετοχή στη χωριστή αποκομιδή, ενώ δεν παρέχονται κίνητρα στις τοπικές αρχές για την ανάπτυξη της χωριστής συλλογής.

Nέα πολιτική αντίληψη για την ανακύκλωση

Η εθνική πολιτική για τα απόβλητα αποτελεί μέρος της πολιτικής για τη βιώσιμη ανάπτυξη της χώρας, με την οποία διασφαλίζεται η προστασία του περιβάλλοντος, η υγεία και ευημερία των πολιτών. Αποβλέπει στον κοινωνικό, οικολογικό μετασχηματισμό του παραγωγικού μοντέλου στη μετάβαση σε μια οικονομία των κοινωνικών αναγκών, που χρησιμοποιεί αποδοτικά τους πόρους, είναι φιλική στο περιβάλλον και στοχεύει στην αντιμετώπιση των αποβλήτων ως πόρου.

Η στροφή προς την αποδοτικότερη χρήση των πόρων είναι αποφασιστικής σημασίας, καθώς θα συμβάλει στη βιώσιμη κατανάλωση και παραγωγή, δημιουργώντας ευκαιρίες στους υπόχρεους να μετατρέπουν τις περιβαλλοντικές προκλήσεις σε οικονομικές ευκαιρίες με καλύτερους όρους για τους καταναλωτές.

Τα οφέλη είναι σημαντικά, καθώς θα μετριαστούν οι πιέσεις στο περιβάλλον, θα προκύψουν νέες πηγές οικονομικής ανάπτυξης και απασχόλησης και παράλληλα θα μειωθεί το κόστος διαχείρισης χάρη στη βελτίωση της αποδοτικότητας.

Η βελτίωση των επιδόσεων στον τομέα της διαχείρισης των αποβλήτων, η πρόληψη και η μείωση της παραγωγής αποβλήτων, καθώς και η αύξηση των ποσοστών επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης θα βελτιώσει την αποδοτική χρήση των πόρων της ελληνικής οικονομίας, θα δημιουργήσει θέσεις εργασίας και θα προσφέρει επιχειρηματικές ευκαιρίες.

Η πλήρης εφαρμογή της υφιστάμενης νομοθεσίας μπορεί να δημιουργήσει περισσότερες από 15.900 θέσεις εργασίας στην Ελλάδα και να αυξήσει τον ετήσιο κύκλο εργασιών του τομέα διαχείρισης αποβλήτων κατά 1,675 εκατ. EUR.

Η εθνική πολιτική για τα απόβλητα για το 2020 είναι:

⇒ τα κατά κεφαλή παραγόμενα απόβλητα να έχουν μειωθεί δραστικά,

⇒ η προετοιμασία προς επαναχρησιμοποίηση και η ανακύκλωση με χωριστή συλλογή ανακυκλώσιμων – βιοαποβλήτων να εφαρμόζεται στο 50% του συνόλου των ΑΣΑ (σήμερα 20%),

⇒ η ανάκτηση ενέργειας να αποτελεί συμπληρωματική μορφή διαχείρισης, όταν έχουν εξαντληθεί τα περιθώρια κάθε άλλου είδους ανάκτησης, και

⇒ η υγειονομική ταφή να αποτελεί την τελευταία επιλογή και να έχει περιοριστεί σε λιγότερο από το 30% του συνόλου των ΑΣΑ (σήμερα 80%).

Θεσμικές ρυθμίσεις τον τελευταίο χρόνο

⇒ Πράσινα σημεία (άρθρο 21 ν. 4447/2016, ΚΥΑ προδιαγραφών, ΚΥΑ ΠΠΔ).

⇒ Ηλεκτρονικά συστήματα καταγραφής (ΕΜΠΑ, ΗΜΑ) σε πλήρη λειτουργία.

⇒ ΚΥΑ πλαστικής σακούλας με συναίνεση όλων των εμπλεκόμενων φορέων.

⇒ Δυνατότητα Δήμων να εμπορεύονται ανακυκλώσιμα υλικά (αρ.134 ν.4483/2017).

⇒ Ετοιμάζεται νέο θεσμικό πλαίσιο για τους ΦοΔΣΑ με το ΥΠΕΣ.

Χρηματοδοτικά εργαλεία:

⇒ Σημαντικοί πόροι του ΥΜΕΠΕΡΑΑ και του ΕΠΑΝΕΚ διατίθενται για Διαλογή στην Πηγή.

⇒ Επένδυση στη χωριστή αποκομιδή, στη διαλογή και στην ανακύκλωση (συμπεριλαμβανομένης της λιπασματοποίησης) τα αμέσως προσεχή έτη, ώστε να επιτευχθεί ο στόχος ανακύκλωσης του 2020.

⇒ Στο ΕΣΠΑ 2014-2020 διατίθενται για τη διαχείριση στερεών αποβλήτων συνολικά 1.028,5 Μ€. Τα 917,2 Μ€ διατίθενται για τα ΑΣΑ (υποδομές των ΠΕΣΔΑ) και τα 111,2 Μ€ για διαχείριση βιομηχανικών ή επικινδύνων αποβλήτων και αποκατάσταση ρυπασμένων χώρων. Θα διατεθούν επιπλέον 40 Μ€ από το ΠΔΕ για έργα αποκατάστασης ανεξέλεγκτων χωματερών (ΧΑΔΑ) και για μελέτες έργων ΟΤΑ.

⇒ Από τα 917,2 Μ€ των ΑΣΑ, τα 142 Μ€ προορίζονται για δράσεις των Δήμων (διαλογή στην πηγή και δημοτική κομποστοποίηση) και τα 775,2 Μ€ για δράσεις των ΦοΔΣΑ (επεξεργασία συμμείκτων).

⇒ Διεύρυνση και βελτίωση της αποδοτικότητας από πλευράς κόστους, της παρακολούθησης και της διαφάνειας των υφιστάμενων προγραμμάτων ΣΕΔ και εξάλειψη των φαινομένων παρασιτισμού θα δημιουργήσει θέσεις εργασίας και θα προσφέρει επιχειρηματικές ευκαιρίες.

⇒ Σταδιακή αύξηση των φόρων υγειονομικής ταφής με στόχο τη σταδιακή κατάργηση της υγειονομικής ταφής των ανακυκλώσιμων και αξιοποιήσιμων αποβλήτων. Θα ανοίξει ένας κύκλος συζήτησης με τους ΟΤΑ και την ΚΕΔΕ για την εισαγωγή σταδιακά του φόρου ταφής, στοχεύοντας κύρια στη χωριστή συλλογή οργανικών αποβλήτων (τρόφιμα – ζυμώσιμα)».