Μετά το πέρας της ολοκλήρωσης των διαπραγματεύσεων της Κυπριακής Δημοκρατίας με τις εταιρείες που συμμετείχαν στον γ’ γύρο αδειόδοτησης και μετά την έγκριση του Υπουργικού Συμβουλίου για τις τελικές υπογραφές, το ενδιαφέρον εστιάζεται πλέον τόσο στο πρόγραμμα των γεωτρήσεων, όσο και στα πιθανά σενάρια αξιοποίησης των θαλάσσιων κοιτασμάτων.

Αρχικώς, τονίζεται ότι η γεωστρατηγική και οικονομική σημασία της Ανατολικής Μεσογείου έχει αναβαθμιστεί τα τελευταία χρόνια χάρη στην ανακάλυψη του μεγάλου κοιτάσματος φυσικού αερίου Λεβιάθαν στην ΑΟΖ του Ισραήλ το 2010. Ακολούθως, το 2015 η ιταλική ENI ανακάλυψε ένα ακόμη τεράστιο κοίτασμα φυσικού αερίου στην περιοχή, το επονομαζόμενο Ζορ, εντός της αιγυπτιακής ΑΟΖ.

Στην περίπτωση της Κύπρου η παρουσία και μόνο ενεργειακών κολοσσών όπως οι εταιρείες Exxon – Mobil, Total, Eni και Qatar Petroleum οδηγεί στο συμπέρασμα ότι πιθανόν να υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις για ποσότητες φυσικού αερίου, ίσως και πετρελαίου στα θάλασσια οικόπεδα της κυπριακής ΑΟΖ.

Υπενθυμίζεται ότι η αμερικανική Exxon – Mobil είναι η μεγαλύτερη εταιρεία έρευνας, εξόρυξης και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στον κόσμο, ενώ η Qatar Petroleum International αποτελεί τη μεγαλύτερη εταιρεία στην υγροποίηση φυσικού αερίου. Τα μέχρι στιγμής δεδομένα στην ΑΟΖ της Κύπρου έχουν ως εξής: τα οικόπεδα 2, 3 και 9 έχει αναλάβει η ιταλική ENI με την κορεατική εταιρεία KOGAS, τα οικόπεδα 6 και 11 έχουν αποδοθεί στην κοινοπραξία ENI και TOTAL, τα δικαιώματα του 8 έχει κερδίσει η ENI, αυτά του οικοπέδου 10 η Exxon – Mobil σε συνεργασία με την Qatar Petroleum, ενώ το οικόπεδο 12 που συνορεύει με την ισραηλινή ΑΟΖ και βρίσκεται 34 χιλιόμετρα δυτικά του κοιτάσματος φυσικού αερίου Leviathan έχει αναλάβει η αμερικανική Noble Energy.

Πιθανά σενάρια

Είναι πασιφανές ότι το κάθε σενάριο, από όσα ακολουθούν, εμπεριέχει σημαντικά οφέλη αλλά ταυτόχρονα μπορεί να ενέχει και κινδύνους για την Κυπριακή Δημοκρατία. Η εντατικοποίηση των ερευνητικών γεωτρήσεων για ανακάλυψη νέων κοιτασμάτων αποτελεί μονόδρομο και στο επιθυμητό σενάριο που αυτές ευοδωθούν, με τις τελικές καταγραφές να επιτρέπουν εξαγώγιμη χρήση, ορισμένες πιθανές προτάσεις είναι οι ακόλουθες:

α) Τερματικός σταθμός υγροποίησης στην Κύπρο (LNG) (1)

Για την ίδια την Κυπριακή Δημοκρατία η πρόταση αυτή αποτελεί την καλύτερη επιλογή τόσο από οικονομική, όσο και από γεωπολιτική άποψη. Από οικονομικής απόψεως, το σενάριο αυτό θα προσδώσει σημαντικά οφέλη στην κοινωνία με άνοιγμα νέων θέσεων εργασίας και ευκαιριών, χαμηλότερες τιμές και εξασφαλίζοντας τη δεδομένη ενεργειακή αυτάρκεια της μικρής, σε έκταση και αριθμό, κυπριακής αγοράς. Από γεωπολιτικής άποψης, η Κυπριακή Δημοκρατία φαίνεται να ενισχύεται μέσω του σεναρίου αυτού ως κράτος – μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ θα τονίζεται και ο ρόλος της στο πλαίσιο των περιφερειακών συνεργασιών στο χώρο της ανατολικής Μεσογείου. Από την άλλη, τα μειονεκτήματα που προκύπτουν είναι σαφώς το υψηλό κόστος κατασκευής ενός τέτοιου έργου και ο χρόνος.

β) Αγωγός με Αίγυπτο

Η προσπάθεια ενεργειακής σύνδεσης μεταξύ Κύπρου και Αιγύπτου έχει ενδυναμωθεί, από τη μια πλευρά, εξαιτίας της ενδυνάμωσης των διμερών περιφερειακών σχέσεων μεταξύ Λευκωσίας και Καΐρου και από την άλλη, λόγω του τουρκικού αναθεωρητισμού που χαρακτηρίζει την εξωτερική πολιτική της Άγκυρας. Η συμφωνία καθορισμού των ΑΟΖ Κύπρου και Αιγύπτου το 2003, η αιγυπτιακή αγορά, η προοπτική της περιοχής σε κοιτάσματα καθώς και η διεθνής στήριξη που απολαμβάνει το καθεστώς του στρατηγού αλ Σίσι στην Αίγυπτο είναι παράγοντες που συγκαταλέγονται στα θετικά της πρότασης. Στα αρνητικά, ωστόσο, πρέπει να προσμετρηθούν η πολιτική ρευστότητα στη χώρα, η ισλαμική τρομοκρατία στη χερσόνησο του Σινά και η εγγύτητά της με αποσταθεροποιημένα κράτη στα οποία δρουν εξτρεμιστικές οργανώσεις. Γενικότερα, τα μακροχρόνια προβλήματα της περιοχής της Μέσης Ανατολής οφείλουν να εξεταστούν σε ένα τέτοιο σενάριο.

γ) Αγωγός με Ιορδανία

Ο αγωγός με την Ιορδανία μέσω Ισραήλ αποτελεί επιλογή εάν το Τελ Αβίβ επιλέξει την εξαγωγή του δικού του φυσικού αερίου ανατολικά. Στα θετικά του εν λόγω σεναρίου είναι η γεωγραφική εγγύτητα, το χαμηλό κόστος που θα παρουσιάσει η κατασκευή και το ήδη υπάρχον δίκτυο μεταφοράς του Ισραήλ. Στα αρνητικά πρέπει να συνυπολογισθούν ότι η ελληνική πλευρά μένει, ενδεχομένως, εκτός σχεδιασμών. Επίσης, οφείλει να καταγραφεί η μικρή δυναμική της αγοράς της Ιορδανίας, ενώ είναι μάλλον βέβαιο το ενδεχόμενο ο αγωγός να υλοποιηθεί μέσω Τουρκίας.

δ) Αγωγός με Τουρκία

Πρωτίστως, είναι σημαντικό να γίνει λόγος για το γεγονός ότι η εξάρτηση της Κύπρου από την Τουρκία σε ενεργειακό, οικονομικό και κατ’ επέκταση πολιτικό επίπεδο εγκυμονεί σοβαρότατους και άμεσους κινδύνους για τη Λευκωσία. Παρά το ίσως μοναδικό θετικό του μικρού κόστους κατασκευής του αγωγού μέσω κατεχομένων, το σενάριο προϋποθέτει την οριστική λύση του κυπριακού αλλά και το σεβασμό της εδαφικής ακεραιότητας και ανεξαρτησίας της Κυπριακής Δημοκρατίας. Εντούτοις, χωρίς καμιά αμφιβολία ο σεβασμός προς το κυπριακό κράτος απουσιάζει από τον τουρκικό δημόσιο λόγο από ιδρύσεως του κράτους το 1960.

Εν συνεχεία, στην περίπτωση αγωγού της κυπριακής ΑΟΖ με το ισραηλινό κοίτασμα Leviathan και το τουρκικό λιμάνι Ceyhan, πρέπει να θεωρηθεί ως δεδομένο ότι τα ενεργειακά και κατ’επέκταση γεωπολιτικά δεδομένα στην περιοχή θα αλλάξουν ριζικά. Πέραν του γεγονότος ότι αποκλείεται αυτομάτως το τρίτο σενάριο, μια τέτοια πρόταση θα αποτελούσε αρνητική εξέλιξη για την πρόταση του αγωγού East-Med που θα αναφερθεί πιο κάτω.

Με το σενάριο αγωγού Κύπρου διαμέσου Τουρκίας, το οποίο αξίζει να αναφερθεί βρίσκει ή τουλάχιστον έβρισκε υποστηρικτές πολιτικούς του κυπριακού δημόσιου βίου (!), η Άγκυρα θα αποτελεί ένα δυναμικά ενεργό παίκτη στα ενεργειακά δρώμενα της ανατολικής Μεσογείου, με το Ισραήλ να διαφαίνεται ως μόνιμος σύμμαχός της. Η Κυπριακή Δημοκρατία οφείλει να εξετάσει το σενάριο της διαφοροποίησης των υπαρχουσών κυπρο-ισραηλινών σχέσεων, οι οποίες ενδεχομένως να διαφοροποιηθούν από τη σημερινή τους κατάσταση (2).

Στο Ισραήλ υπάρχει, βεβαίως, η συζήτηση γύρω από ένα τέτοιο σενάριο με την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία, ως φαίνεται, να αναγνωρίζουν τους μακροπρόθεσμους στρατηγικούς κινδύνους που περιέχει η πρόταση αυτή στο κομμάτι της ενεργειακής ασφάλειας. Ωστόσο, τα βραχυπρόθεσμα οικονομικά πλεονεκτήματα από την κατασκευή του εν λόγω αγωγού που θα ενώνει την Τουρκία με το Ισραήλ είναι δεδομένα τα οποία εξετάζουν και πιθανώς προκρίνουν τεχνοκράτες και εταιρείες με επιχειρήματα το χαμηλό κόστος και το σύντομο χρονικό διάστημα περάτωσης ενός τέτοιου εγχειρήματος.

Η περίπτωση του αγωγού East – Med και η τετραμερής στο Τελ Αβίβ